ADHD u dorosłych – Objawy, przyczyny i leczenie

Deficyt uwagi i nadpobudliwość u dorosłych (ADHD) to zaburzenie zdrowia psychicznego, które obejmuje kombinację trwałych problemów znacznie utrudniających codzienne życie. ADHD u dorosłych może prowadzić do niestabilnych związków, słabej pracy lub obniżonych wyników w szkole, niskiej samooceny i innych problemów społecznych, a w konsekwencji zdrowotnych. W niniejszym artykule wskazujemy na najważniejsze objawy takich zaburzeń, sposoby diagnozy oraz leczenia.

Choć nazywane ADHD dorosłych, objawy rozpoczynają się we wczesnym dzieciństwie i nadal pozostają w dorosłym życiu. W niektórych przypadkach nie jest rozpoznawane ani diagnozowane, dopóki dana osoba nie staje się w pełni dojrzała. Objawy ADHD u dorosłych mogą nie być tak jednoznaczne jak objawy tego rodzaju zaburzeń u dzieci. U dorosłych nadpobudliwość może się zmniejszyć, ale nadal zmagają się oni z impulsywnością, niepokojem i trudnością z utrzymaniem uwagi.

Leczenie ADHD u dorosłych jest podobne do leczenia zaburzeń u dziei, chociaż niektóre leki zatwierdzone dla dzieci nie są zatwierdzone do stosowania u dorosłych. Leczenie dorosłych obejmuje leki, poradnictwo psychologiczne (psychoterapia) i leczenie wszelkich stanów zdrowia psychicznego występujących wraz z ADHD.

Objawy ADHD u dorosłych

Niektóre osoby z ADHD mają mniej objawów z wiekiem, ale niektórzy dorośli nadal mają poważne objawy, które zakłócają codzienne funkcjonowanie. U dorosłych główne cechy ADHD mogą obejmować trudność w utrzymaniu uwagi, impulsywność i niepokój. Objawy mogą mieć natężenie od łagodnego do ciężkiego.

Wielu dorosłych z ADHD nie zdaje sobie sprawy, że je ma – po prostu wiedzą, że codzienne zadania mogą być wyzwaniem. Dorośli z ADHD mogą mieć trudności z koncentracją i ustalaniem priorytetów, co prowadzi do nieterminowości i zapomnianych spotkań lub planów. Niezdolność do kontrolowania impulsywnych zachowań może wahać się od niecierpliwości do wahań nastroju i wybuchów złości.

Objawy ADHD u dorosłych mogą obejmować:

• nadmierną impulsywność,
• dezorganizację i problemy z ustalaniem priorytetów,
• słabe umiejętności zarządzania czasem,
• problemy w skoncentrowaniu się na zadaniu,
• problemy z wielozadaniowością,
• nadmierną aktywność lub niepokój,
• złe planowanie,
• niską tolerancja na frustrację,
• częste wahania nastroju,
• problemy związane z wykonywaniem zadań,
• duży temperament,
• problemy z radzeniem sobie ze stresem.

Co jest normalnym zachowaniem, a co objawami ADHD?

Niemal każdy w pewnym momencie swojego życia ma pewne objawy podobne do ADHD. Jeśli problemy wystąpiły stosunkowo niedawno lub miały miejsce tylko sporadycznie w przeszłości, prawdopodobnie nie mamy do czynienia z tego rodzaju zaburzeniem. ADHD rozpoznaje się tylko wtedy, gdy objawy są na tyle poważne, że powodują ciągłe problemy, w więcej niż jednym obszarze życia. Te trwałe i destrukcyjne objawy z reguły sięgają wczesnego dzieciństwa.

Rozpoznanie ADHD u dorosłych może być trudne, ponieważ niektóre jego objawy są podobne do tych spowodowanych przez inne stany, takie jak zaburzenia lękowe lub zaburzenia nastroju. Wielu dorosłych z tym zaburzeniem ma również co najmniej jedno inne zaburzenie zdrowia psychicznego, takie jak depresja lub lęk.

Kiedy iść do lekarza?

Jeśli którykolwiek z wyżej wymienionych objawów nieustannie zakłóca życie, warto porozmawiać o tym z lekarzem i zweryfikować możliwość wystąpienia ADHD.

Przyczyny ADHD u dorosłych

Chociaż dokładna przyczyna ADHD nie jest jasna, wysiłki badawcze są kontynuowane. Do czynników, które mogą być zaangażowane w rozwój tego zaburzenia, należą przede wszystkim:

• Genetyka – Problem tego rodzaju może pojawiać się jako zaburzenie rodzinne, a badania wskazują, że geny mogą w tym odgrywać pewną istotną rolę.
• Środowisko – Niektóre czynniki środowiskowe mogą również zwiększać ryzyko rozwoju zaburzeń, na przykład narażenie na ołów w okresie dzieciństwa.
• Problemy neurologiczne – Pewną istotną rolę mogą odgrywać problemy z centralnym układem nerwowym w kluczowym momencie rozwoju.

Czynniki ryzyka rozwoju ADHD u dorosłych

Ryzyko ADHD może wzrosnąć, jeśli:

• ma się krewnych, takich jak rodzice lub rodzeństwo z ADHD lub inną chorobą psychiczną,
• matka paliła, spożywała alkohol lub brała narkotyki podczas ciąży,
• jako dziecko było się narażonym na toksyny środowiskowe – takie jak ołów, występujący głównie w farbach i rurach w starszych budynkach,
• urodzenie nastąpiło przedwcześnie.

Komplikacje wynikające z ADHD

ADHD może istotnie utrudnić życie i wiązać się m.in. ze:

• słabymi wynikami w szkole lub pracy,
• bezrobociem,
• kłopotami z prawem,
• nadużywaniem alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych,
• częstymi wypadkami,
• niestabilnymi relacjami z ludźmi,
• słabym zdrowiem fizycznym i psychicznym,
• niską samooceną,
• próbami samobójczymi.

Współistniejące warunki zdrowotne

Chociaż ADHD generalnie nie powoduje innych problemów psychologicznych lub rozwojowych, inne zaburzenia często występują wraz z ADHD i sprawiają, że leczenie staje się trudniejsze. Obejmują one:

• Zaburzenia nastroju – Wielu dorosłych z ADHD cierpi również na depresję, chorobę afektywną dwubiegunową lub inne zaburzenie nastroju. Podczas gdy problemy z nastrojem niekoniecznie są spowodowane bezpośrednio tym zaburzeniem, to powtarzające się frustracje mogą pogarszać stany depresji.

• Zaburzenia lękowe – Występują dość często u dorosłych z ADHD i mogą powodować przytłaczające zmartwienia, nerwowość i inne objawy. Niepokój może być jeszcze gorszy w wyniku wyzwań i niepowodzeń spowodowanych przez tego rodzaju zaburzenia.

• Inne zaburzenia psychiczne – Dorośli z ADHD są narażeni na zwiększone ryzyko innych zaburzeń psychicznych, takich jak zaburzenia osobowości i nadużywanie substancji psychoaktywnych.

• Trudności w uczeniu się – Dorośli z ADHD mogą uzyskiwać niższe wyniki w testach akademickich niż spodziewano by się po ich wieku, inteligencji i wykształceniu. Trudności z uczeniem się mogą obejmować problemy ze zrozumieniem i komunikowaniem się.

Diagnoza ADHD u dorosłych

Objawy ADHD u dorosłych mogą być trudne do wykrycia, jednak podstawowe z nich pojawiają się już na wczesnym etapie życia, czyli przed 12 rokiem życia, i trwają w wieku dorosłym, powodując poważne problemy. Żaden pojedynczy test nie może potwierdzić diagnozy, a jej dokonanie będzie prawdopodobnie bazować na:

• badaniu fizykalnym, aby wykluczyć inne możliwe przyczyny objawów,
• gromadzeniu informacji, takich jak zadawanie pytań na temat aktualnych problemów medycznych, wywiadu rodzinnego oraz historii objawów,
• skali oceny ADHD lub testów psychologicznych, pomagające w zbieraniu i ocenie informacji o objawach.

Inne choroby, które przypominają ADHD

Niektóre schorzenia lub zabiegi mogą powodować objawy podobne do objawów ADHD, a do najważniejszych z nich można zaliczyć:

• zaburzenia psychiczne, w tym zaburzenia nastroju, takie jak depresja lub lęk, zaburzenia zachowania, zaburzenia uczenia się i językowe lub inne zaburzenia psychiczne,
• problemy medyczne, które mogą wpływać na myślenie lub zachowanie, takie jak zaburzenie rozwojowe, napad padaczkowy, problemy z tarczycą, zaburzenia snu, zatrucie ołowiem, uszkodzenie mózgu lub niski poziom cukru we krwi (hipoglikemia),
• leki oraz środki takie jak alkohol lub inne substancje uzależniające.

Leczenie ADHD u dorosłych

Standardowe sposoby leczenia ADHD u dorosłych obejmują zazwyczaj terapie farmakologiczne, edukację, szkolenie i poradnictwo psychologiczne. Ich połączenie jest często najskuteczniejszym sposobem leczenia objawowego. Tego rodzaju terapie mogą złagodzić wiele objawów ADHD, ale go nie leczą. Ustalenie, jaka metoda najlepiej działa, może trochę potrwać.

Leki na ADHD

Warto porozmawiać z lekarzem na temat korzyści i ryzyka związanego ze stosowaniem leków, z których najczęściej stosuje się:

• Produkty, które zawierają metylofenidat lub amfetaminę, są zazwyczaj najczęściej przepisywanymi lekami na ADHD, ale mogą być także przepisywane inne leki. Te wydają się zwiększać i wyrównywać poziomy czynników mózgowych zwanych neuroprzekaźnikami.

• Inne leki stosowane w leczeniu ADHD obejmują niesteroidową atomoksetynę (Strattera) i niektóre leki przeciwdepresyjne, takie jak bupropion (Wellbutrin, inne). Atomoksetyna i leki przeciwdepresyjne działają wolniej niż leki pobudzające, ale mogą być dobrym rozwiązaniem, jeśli nie można przyjmować środków pobudzających z powodu problemów zdrowotnych lub jeśli środki pobudzające wywołują poważne skutki uboczne.

Właściwy lek i odpowiednia dawka różnią się u poszczególnych osób, więc znalezienie właściwego rozwiązania może zająć trochę czasu. Zawsze należy poinformować lekarza o wszelkich działaniach niepożądanych.

Poradnictwo psychologiczne

Poradnictwo dla dorosłych z ADHD obejmuje na ogół poradnictwo psychologiczne (psychoterapia), edukację i umiejętności uczenia się, które istotnie pomagają odnieść końcowy sukces. Psychoterapia może przede wszystkim pomóc:

• poprawić zdolność zarządzania czasem i umiejętności organizacyjne,
• dowiedzieć się, jak zmniejszyć impulsywne zachowania,
• opracować lepsze sposoby rozwiązywania problemów,
• poradzić sobie z przeszłymi problemami zawodowymi lub społecznymi,
• poprawić swoją samoocenę,
• dowiedzieć się, jak poprawić relacje z rodziną, współpracownikami i przyjaciółmi,
• opracować strategie kontrolowania swojego temperamentu.

Typowe rodzaje psychoterapii ADHD obejmują:

• Terapie poznawczo-behawioralną – Ten zorganizowany rodzaj poradnictwa uczy konkretnych umiejętności w zakresie zarządzania zachowaniem i zmiany negatywnych wzorców myślenia na pozytywne. Może pomóc w radzeniu sobie z wyzwaniami życiowymi, takimi jak problemy ze szkołą, pracą lub relacjami, a także w radzeniu sobie z innymi schorzeniami psychicznymi, takimi jak depresja czy nadużywanie substancji psychoaktywnych.

• Doradztwo małżeńskie i terapię rodzinną – Ten rodzaj terapii może pomóc bliskim radzić sobie ze stresem życia z kimś, kto ma ADHD i dowiedzieć się, co mogą zrobić, aby pomóc. Takie doradztwo może poprawić komunikację i umiejętności rozwiązywania problemów.

Praca nad relacjami

Wielu dorosłych z ADHD może być nieprzewidywalnych i zapominać o spotkaniach, przegapiać terminy i podejmować impulsywne lub irracjonalne decyzje. Tego rodzaju zachowania mogą obciążyć cierpliwość najbardziej wybaczającego współpracownika, przyjaciela lub partnera.

Terapia skupiająca się na tych problemach i sposobach lepszego monitorowania zachowania może być bardzo pomocna. W ramach leczenia objawowego można uczestniczyć w zajęciach poprawiających komunikację i rozwijających umiejętności rozwiązywania konfliktów oraz problemów. Terapia dla par i zajęcia, w których członkowie rodziny mogą dowiedzieć się więcej o ADHD, mogą znacznie poprawić relacje w najbliższym otoczeniu.

Styl życia i domowe środki zaradcze

Ponieważ ADHD jest złożonym zaburzeniem i każda osoba jest wyjątkowa, trudno jest zalecić to samo wszystkim dorosłym, którzy cierpią z powodu tego rodzaju zaburzeń. Niektóre z poniższych sugestii mogą jednak istotnie pomóc przezwyciężyć niektóre objawy:

• Sporządź listę zadań do wykonania każdego dnia. Nadaj im priorytety. Upewnij się, że nie próbujesz robić zbyt wiele na raz.
• Podziel zadania na mniejsze i łatwiejsze w zarządzaniu czynności.
• Używaj karteczek samoprzylepnych do pisania notatek. Umieść je na lodówce, lustrze w łazience, w samochodzie lub w innych miejscach, w których łatwo zobaczysz przypomnienie.
• Prowadź kalendarz, aby śledzić spotkania i terminy.
• Noś ze sobą notatnik lub urządzenie elektroniczne, aby móc notować pomysły lub rzeczy, które musisz zapamiętać.
• Poświęć trochę czasu na skonfigurowanie systemów do przechowywania i porządkowania informacji, zarówno na urządzeniach elektronicznych, jak i na dokumentach papierowych. Nabierz zwyczaju konsekwentnego korzystania z tych systemów.
• Postępuj zgodnie z codzienną rutyną i przechowuj przedmioty, takie jak klucze i portfel, w tym samym miejscu.
• Poproś o pomoc członków rodziny lub innych bliskich.

Medycyna alternatywna

Niewiele jest badań wskazujących, że terapia alternatywnymi lekami może zmniejszyć objawy tego rodzaju zaburzeń. Jednak jedno z ostatnich badań wskazuje, że medytacja uważności może istotnie pomóc poprawić nastrój i uwagę u osób dorosłych z ADHD, a także wszystkich innych osób.

Przed zastosowaniem alternatywnych sposobów leczenia ADHD należy porozmawiać z lekarzem na temat ryzyka i możliwych korzyści.

Radzenie sobie i wsparcie

Chociaż leczenie może mieć duży wpływ na objawy ADHD, podjęcie innych kroków może pomóc w zrozumieniu problemu i nauczyć się nim zarządzać. Niektóre informacje, które mogą pomóc wymieniamy poniżej:

• Grupy wsparcia – Umożliwiają poznanie innych osób z ADHD, dzięki czemu można dzielić się doświadczeniami, informacjami i strategiami radzenia sobie w codziennym życiu. Grupy te są dostępne osobiście w wielu społecznościach, a także w Internecie.

• Pomoc otoczenia – Zaangażuj współmałżonka, bliskich krewnych i przyjaciół w leczenie ADHD. Możesz czuć niechęć do informowania ludzi o swoim problemie, ale postępowanie takie może pomóc lepiej zrozumieć i poprawić wzajemne relacje.

• Współpracownicy, przełożeni i nauczyciele – ADHD może sprawić, że praca i szkoła staną się prawdziwym wyzwaniem. Możesz czuć się zawstydzony, mówiąc szefowi lub profesorowi, że masz pewne zaburzenia, dzięki czemu najprawdopodobniej będą skłonni pomóc odnieść sukces. Zapytaj o to, czego potrzebujesz, aby poprawić wydajność, na przykład bardziej szczegółowego wyjaśnienia lub więcej czasu na określone zadania.

Przygotowanie się do wizyty u lekarza lub terapeuty

Wiele osób zaczyna walkę z problemem od pierwszej rozmowy z lekarzem rodzinnym. W zależności od wyników wstępnej oceny lekarz może skierować pacjenta do specjalisty, np. psychologa, psychiatry lub innego specjalisty zdrowia psychicznego. Aby przygotować się na takie spotkanie, warto przygotować listę, na której znajdą się informacje o:

• jakiekolwiek symptomach i problemach, takie jak problemy w pracy, w szkole lub w związkach,
• kluczowych informacjach osobiste, w tym wszelkie rodzaju istotnych stresach lub ostatnich zmianach w życiu,
• wszystkich przyjmowanych lekach, w tym witaminach, ziołach i suplementach, a także ich dawkach. Uwzględnij również ilość używanej kofeiny i alkoholu oraz ewentualnych substancjach psychoaktywnych.

Na wizytę przynieś ze sobą wszelkie wcześniejsze oceny i wyniki formalnych testów, jeśli je masz. Podstawowe pytania, które należy zadać specjaliści zdrowia psychicznego:

• Jakie są możliwe przyczyny moich objawów?
• Jakich testów potrzebuję?
• Jakie pomoce są dostępne i które się poleca?
• Jakie są alternatywy dla pierwotnego podejścia?
• Jak radzić sobie z leczeniem innych dolegliwości równocześnie?
• Czy powinienem odwiedzić specjalistę, np. psychiatrę czy psychologa?
• Czy istnieje ogólna alternatywa dla przepisywanego leku?
• Jakich rodzajów skutków ubocznych mogę się spodziewać po zastosowanych lekach?

Nie wahaj się zadawać pytań za każdym razem, gdy czegoś nie rozumiesz. Bądź gotów odpowiedzieć na pytania, które może zadać lekarz, takie jak:

• Kiedy po raz pierwszy zauważyłeś problemy z koncentracją i zwracaniem uwagi?
• Czy twoje objawy są ciągłe czy sporadyczne?
• Jakie objawy niepokoją Cię najbardziej i jakie problemy powodują?
• Jak poważne są Twoje objawy?
• W jakich warunkach zauważyłeś objawy: w domu, w pracy lub w innych sytuacjach?
• Jakie było twoje dzieciństwo? Czy miałeś problemy społeczne lub problemy w szkole?
• Jak wygląda Twoja obecna i przeszła kariera zawodowa?
• Jakie są Twoje godziny snu i rytm dnia?
• Co, jeśli w ogóle, wydaje się pogarszać twoje objawy?
• Co, jeśli w ogóle, poprawia objawy?
• Jakie leki są przyjmowane?
• Czy spożywasz kofeinę?
• Czy pijesz alkohol lub używasz narkotyki?