Nie od wczoraj wiadomo, że owoce jagodowe są bardzo odżywcze i korzystne dla zdrowia. Dlatego właśnie czarny bez jest jednym z tych produktów, które warto uwzględnić w swojej codziennej diecie. Jeśli zastanawiacie się, dlaczego tak jest, to koniecznie przeczytajcie cały artykuł. Przedstawiamy w nim najważniejsze informacje na temat tych niezwykle zdrowych owoców.
Naukowa nazwa rośliny czarny bez to Sambucus, a należy ona do rodziny roślin kwitnących Adoxaceae. Roślina ta występuje w wielu miejscach na świecie w klimacie umiarkowanym oraz subtropikalnym. Na półkuli północnej krzewy i drzewo czarnego bzu są dość często spotykane, natomiast na półkuli południowej występują głównie w Australii oraz w Ameryce Południowej. Kilka odmian czarnego bzu jest uprawiana nie tylko dla owoców, ale również ze względów estetycznych, ponieważ posiadają bardzo ozdobne liście oraz kwiaty. Owoce czarnego bzu dojrzewają z koloru zielonego do ciemnofioletowego. Czasami dostępne są również czerwone owoce tej rośliny.
Już w starożytnej Grecji uznany za ojca medycyny Hipokrates opisał w swojej apteczne czarny bez jako lekarstwo. Ma on także niezwykle długą i bogatą historię zastosowań w tradycyjnej medycynie ludowej. Od kilku dekad jest również intensywnie badany pod kontem swoich właściwości zdrowotnych i pielęgnacyjnych. Poznajmy zatem bliżej charakterystykę i właściwości tej niezwykłej rośliny.
Czarny bez – Składniki odżywcze
Wartość energetyczna 100 g owoców czarnego bzu to 305 kJ, czyli 73 kcal. Zawierają one wiele cennych substancji odżywczych, m.in.:
- węglowodany – 18,4 g,
- błonnik pokarmowy – 7 g,
- tłuszcz – 0,5 g,
- białko – 0,66 g,
- pochodne witaminy A – 30 μg,
- witamina B1- 0,07 mg,
- witamina B2 – 0,06 mg,
- witamina B3 – 0,5 mg,
- witamina B5 – 0,14 mg,
- witamina B6 – 0,23 mg,
- witamina B9 – 6 μg,
- witamina C – 36 mg,
- wapń – 38 mg,
- żelazo – 1,6 mg,
- magnez – 5 mg,
- fosfor – 39 mg,
- potas – 280 mg,
- cynk – 0,11 mg.
Czarny bez – Właściwości zdrowotne i pielęgnacyjne
Zawarte w owocach czarnego bzu przeciwutleniacze stanowią źródło większości korzyści zdrowotnych rośliny. Przede wszystkim podnoszą odporność, chronią serce, a także zapobiegają chorobom nowotworowym. Czarny bez poprawia również wygląd i zdrowie skóry oraz włosów. Z kolei zawarty w nich błonnik wpływa na poprawę trawienia, a także zapobiega innym dolegliwościom metabolicznym. Poniżej przedstawiamy bardziej szczegółowo najważniejsze właściwości zdrowotne tej wspaniałej rośliny.
Wzmocnienie odporności organizmu
Wyniki kilku badań pokazują, że czarny bez włączony do codziennej diety wzmacnia układ odpornościowy. Jeden z raportów, opublikowany przez University of Maryland Medical Center potwierdza, te wyjątkowe owoce zapewniają potężny impuls pobudzania odporności.
Efekt ten osiągnąć można stosując syrop lub sok z czarnego bzu, które pozwalają zwiększać ilość antyoksydantów w organizmie i dzięki temu pomagają zwalczać rozmaite choroby. Zawarta w nich witamina A oraz witamina C pomagają w utrzymaniu optymalnego zdrowia i samopoczucia. Możliwa jest również lepsza ochrona przed wirusami, które mogłyby uszkadzać ściany komórkowe w organizmie.
Zawarte w owocach czarnego bzu składniki aktywne zmniejszają produkcję śluzu podczas przeziębienia i kataru, w ten sposób łagodząc objawy tych chorób. Dzięki temu stanowią doskonałe lekarstwo na osłabiające objawy grypy. Potwierdzają to wyniki japońskich badań, które zwracają uwagę na efekt zwiększania odporności poprzez wzmożoną produkcje cytokin zapalnych. Dzięki temu czarny bez pomaga również w leczeniu infekcji górnych dróg oddechowych, a także innych schorzeń związanych z układem oddechowym.
Pomoc dla zdrowego trawienia
Chociaż ilość badań w tym zakresie wciąż jest dość ograniczona, uznaje się, że dzięki znacznej zawartości błonnika owoce czarnego bzu bardzo dobrze wspomagają procesy trawienia. Zawarty w nich błonnik może również leczyć inne problemy i dolegliwości, takie jak zaparcia, zaburzenia żołądkowe, wzdęcia oraz gazy. Błonnik pokarmowy pomaga także utrzymać właściwą wagę ciała oraz wspomaga oczyszczanie organizmu z toksyn.
Zapobieganie nowotworom
Naukowcy z różnych części świata na przełomie wielu lat starali się wielokrotnie wykorzystywać owoce czarnego bzu do leczenia chorób nowotworowych. Dzięki temu zaobserwowano pewne właściwości lecznicze, które przypisuje się głównie obecności kwercetyny. Działanie terapeutyczne tego związku pozwala pobudzać układ odpornościowy i może wspomagać leczenie chorób nowotworowych.
Inne badania pokazują, że owoce czarnego bzu mogą skutecznie wspierać proces leczenia raka prostaty. Wiadomo, że zawarte w nich związki aktywne hamują proces biochemiczny, nazywany sygnalizacją hedgehog, który wiązany jest często z rozwojem komórek nowotworowych.
Ochrona zdrowia serca
Biorąc pod uwagę, że owoce czarnego bzu są bogate w potas, a także wykazują znaczną przewagę stosunku potasu do sodu, mogą pomóc w redukcji ciśnienia krwi, a jednocześnie zapewniają właściwe warunki naczyniom krwionośnym. Wiadomo również, że dieta bogata w potas zmniejsza obciążenie serca. Badania pokazały, że osoby, które przyjmowały duże ilości potasu, co nie oznacza, że spożywali go w nadmiernych ilościach, miały o 49% mniejsze ryzyko zgonu spowodowanego chorobami niedokrwiennymi serca. Niektóre źródła podają również, że czarny bez mogą również pomóc w regulacji poziomu cholesterolu, a nawet w zwiększeniu krążenia, co zapewnia dobre ćwiczenie serca oraz utrzymanie go w dobrej formie.
Owoce czarnego bzu zawierają również korzystne związki, zwane antocyjanami, które chronią wewnętrzne warstwy naczyń krwionośnych przed stresem oksydacyjnym. Chronią także komórki przed czynnikami zapalnymi, co ostatecznie poprawia krążenie oraz zmniejsza ryzyko występowania chorób serca. Kilka badań uwodniło, że nie tylko owoce czarnego bzu, ale wszystkie owoce jagodowe, takie jak żurawina, winogrona, czy borówki, mogą mieć silne działanie ochronne dla serca.
Pomóc w leczeniu cukrzycy
Wyniki badań pokazują, że owoce czarnego bzu mogą pomóc obniżyć poziom cukru we krwi, tym samym pomagając w leczeniu cukrzycy. Nie mniej jednak, dotychczas przeprowadzono stosunkowo niewielką ilość badań w tym zakresie, dlatego nie należy przeceniać tej właściwości. W przypadku tak poważnych dolegliwości zawsze należy najpierw skonsultować się z lekarzem, zanim zacznie się stosować czarny bez na cukrzycę.
Wzmocnienie kości
Wiadomo, że minerały takie jak wapń, potas oraz magnez są niezbędna dla zapewnienia odpowiedniej kondycji i gęstości układu kostnego. Co więcej, minerały te, wraz z witaminą D, wpływają na zmniejszenie ryzyka osteoporozy, co jest szczególnie ważne w przypadku kobiet po menopauzie. Wskazuje się także, że zawarte w czarnym bzie antocyjany również odgrywać mogą pewną rolę w ochronie kości przed demineralizacją, jednak badania w tym zakresie są wciąż prowadzone.
Wsparcie dla odchudzania
Podobnie jak wiele innych owoców, tak i czarny bez jest bogaty w błonnik. Jak wiadomo, błonnik daje uczucie sytości i oczyszcza organizm z toksyn, co może wesprzeć proces odchudzania i zdrowej utraty wagi ciała. Właściwość ta została udowodniona m.in. w niemieckich badaniach, w których uczestnicy spożywali sok z czarnego bzu wzbogacony ekstraktami z kwiatów czarnego bzu. Zauważono u nich istotną zmianę w zakresie regulacji odpowiedniej wagi ciała.
Poprawa zdrowia skóry i włosów
Owoce czarnego bzu naturalnie wypełnione są substancjami o właściwościach przeciwstarzeniowych oraz zwalczających wolne rodniki. Dzięki temu są w stanie skuteczniej utrzymywać zdrową i pełną blasku skórę. Poza tym, działają jako naturalny środek detoksykacyjny, co pomaga w zapobieganiu nieprzyjemnym dolegliwościom skórnym, takim jak wypryski, czyraki czy trądzik.
Obecne w owocach czarnego bzu antocyjany to związki, które nadają im charakterystyczny czerwony kolor, a ponadto naturalnie wzmacniają ogólną kondycję skóry. Związki te chronią również skórę przed uszkodzeniami. Dlatego właśnie destylat z kwiatów czarnego bzu jest znany ze zdolności przywracania zdrowia skórze oraz rozjaśniania piegów. Zastosowanie ekstraktu z owoców czarnego bzu może również zmniejszyć stany zapalne oraz zasinienia. Wspomaga także leczenie opryszczki, a zawarte w nim przeciwutleniacze skutecznie zwalczają wirusy opryszczki i dzięki temu przynoszą ulgę przy tej przykrej dolegliwości.
Owoce czarnego bzu korzystnie działają również na włosy. Wystarczy wykorzystać niewielką ilość, coraz bardziej dostępnego olejku z czarnego bzu, i wymieszać go z innymi ulubionymi olejkami eterycznymi. Doskonale nadaje się do tego olejek lawendowy, olejek neroli czy olejek z drzewa herbacianego. Po wymieszaniu olejków, całość należy wmasować w problematyczne miejsca na skórze głowy i włosy. Takie serum może leczyć na przykład rozdwajające się końcówki włosów, problem z cienkimi włosami, a także może doskonale stymulować wzrost włosów.
Wsparcie dla zdrowia wzorku
Owoce czarnego bzu, będące bogatym źródłem witaminy A oraz witaminy B6, mogą pomóc w zapobiegnięciu poważnym problemom ze wzorkiem, takim jak jaskra czy zwyrodnienie plamki żółtej. W dłuższej perspektywie, aktywność antyoksydacyjna czarnego bzu pomaga utrzymać aparat wzroku w należytym zdrowiu.
Pomoc w leczeniu infekcji dróg moczowych
Chociaż z tego zakresu mamy niewielką ilość badań, to jednak niektóre źródła podają, że sok z czarnego bzu może pomóc w zmniejszeniu stanu zapalnego w drogach moczowych. Jego działanie jest nieco podobne do działania soku z żurawiny i może skutecznie wesprzeć leczenie infekcji dróg moczowych.
Walka ze stanami zapalnymi
Liczne badania potwierdzają właściwości przeciwzapalne owoców czarnego bzu. Przede wszystkim zawarte w nich antocyjany mogą pomóc w zwalczaniu wspomagają zwalczanie stresu oksydacyjnego, ograniczając ryzyko rozwoju wielu chorób.
Poprawa zdrowia mózgu
Jedno z badań wskazuje, że zawarte w czarnym bzie antocyjany mogą pomóc w leczeniu zaburzeń poznawczych oraz wynikających z nich chorób, takich jak Alzheimer. Czarny bez jest również pełen kwercetyny, która jest ważnym dla utrzymania zdrowia mózgu flawonoidem. Z kolei kwercetyna zmniejsza szkodliwe stany zapalne na poziomie komórkowym, a także aktywuje mitochondria w komórkach.
Powyżej wymieniono jedynie najważniejsze właściwości zdrowotne czarnego bzu, jednak jego działanie może wykraczać znacznie dalej. Dlatego te wspaniałe owoce wykorzystuje się coraz chętniej, jako naturalny środek ochronny i leczniczy. Poniżej przedstawiamy najważniejsze sposoby wykorzystania tego wspaniałego daru natury.
Czarny bez – Najczęstsze sposoby wykorzystania
- Owoce czarnego bzu można wykorzystać do przygotowania herbaty, nalewki, wina, a także dżemu i syropu. Wino z czarnego bzu może być doskonałym dodatkiem do wielu potraw.
- Kwiaty czarnego bzu są często wykorzystywane do przygotowywania galaretki i innych deserów. Można je również wykorzystać do pieczenia lub dekorowania dań.
- Kwiaty czarnego bzu są stosowane również wewnętrznie do leczenia grypy oraz podrażnień skóry. Można wykonywać z nich napary lub olejowy macerat.
Czarny bez – Przepisy i wskazówki
Czarny bez to wspaniała roślina, która może być wykorzystywana wielu różnych przepisach. Stosuje się w nich zarówno owoce, jak i kwiaty oraz korę. Poniżej przedstawiamy najważniejsze z nich.
Herbata z czarnego bzu
Przygotowanie herbaty z owoców czarnego bzu jest dość proste. Wystarczy kilka dojrzałych owoców oraz przyprawy dla lepszego smaku.
Składniki:
- 1 szklanka wody,
- kilka owoców czarnego bzu,
- dla smaku szczypta kurkumy i cynamonu.
Wykonanie:
- W pierwszej kolejności do garnka należy włożyć rozgniecione owoce czarnego bzu i zalać je wodą. Można również dodać kurkumę oraz cynamon.
- Całość doprowadzić do wrzenia, zmniejszyć płomień i gotować powoli przez kwadrans.
- Poczekać, aż całość ostygnie i przecedzić przez sitko. Herbata z czarnego bzu będzie już gotowa do spożycia.
Można również przygotować herbatę z czarnego bzu, gotując 3-5 gramów kwiatów czarnego bzu w 250 ml wody. Kolejnym wariantem jest wykorzystanie rozdrobnionej kory rośliny. W tym celu wystarczy wykorzystać jej jedną łyżkę i zalać jedną szklanką wrzącej wody.
- Syrop z czarnego bzu
Zdrowotny syrop z czarnego bzu można przygotować w wielu różnych wariantach. Poniżej przedstawiamy przepis wzbogacony zdrowymi dodatkami, które wzmocnią jego działanie przeciwko infekcjom bakteryjnym i wirusowym.
Składniki:
- szklanka świeżych owoców czarnego bzu,
- 3 szklanki wody,
- 2 łyżki świeżo pokrojonego imbiru,
- 1 łyżeczka cynamonu,
- 1 łyżeczka goździków,
- 1 szklanka surowego miodu.
Wykonie:
- Wszystkie składniki, poza miodem, należy umieścić w garnku. Całość doprowadzić do wrzenia, po czym zmniejszyć ogień i gotować powoli przez około godzinę.
- Podczas gotowania owoce należy dokładnie rozgnieść.
- Po tym czasie zdjąć garnek z ognia i za pomocą sitka odcedzić płyn do szklanego słoika.
- Po przestygnięciu całość wymieszać z miodem.
- Zamknięty słoik trzymać w lodówce do kilku tygodni.
Zupa z czarnego bzu
Zupa z czarnego bzu to rzadko stosowany, ale bardzo interesujący przepis na zdrowy i smaczny posiłek. Warto z niego korzystać, zwłaszcza w okresie sezonu na owoce czarnego bzu.
Składniki:
- ok. 150 g owoców czarnego bzu,
- litr wody,
- 1 ½ łyżeczki mąki kukurydzianej,
- ok. 250 g obranych i pokrojonych w drobną kostkę jabłek,
- skórka z 1 cytryny,
- cukier lub ksylitol do smaku.
Wykonanie:
- Owoce czarnego bzu umieścić w garnku z dwoma szklankami wody, a następnie doprowadzić do wrzenia i gotować przez 10 minut.
- Po ugotowaniu zdjąć garnek z ognia i dokładnie zmiksować.
- W misce wymieszać wstępnie mąkę kukurydzianą z łyżeczką zmiksowanych owoców, a następnie połączyć całość w garnku, by uzyskać efekt zagęszczenia.
- W osobnym naczyniu zagotować pozostałą wodę z jabłkami.
- Dodać skórkę z cytryny i gotować 10 minut.
- Skórkę z cytryny usunąć, wymieszać jabłka z zupą i cukrem.
Czarny bez – Dawkowanie
Chociaż nie ma oficjalnych ustaleń co do zalecanych i bezpiecznych dawek czarnego bzu to większość wskazówek na ten temat opiera się na pewnych doświadczeniach z zakresu ziołolecznictwa i medycyny naturalnej. Najczęściej przy grypie zaleca się przyjmować nie więcej niż 15 ml syropu z czarnego bzu, 4 razy dziennie przez okres do 5 dni.
W przypadku dzieci chorych na grypę dawka wynosi najczęściej ok. 5 ml ekstraktu z czarnego bzu przyjmowanych dwa razy dziennie. Natomiast dla dorosłych dawka ta najczęściej wynosi 10 ml dwa razy dziennie. Można również spożywać 4 owoce czarnego bzu w ciągu 48 godzin bez ryzyka wystąpienia skutków ubocznych.
Czarny bez – Przeciwwskazania i skutki uboczne
Owoce czarnego bzu nie mogą być spożywane na surowo, gdyż zawierają sambunigrynę oraz prunazynę. Obie te substancje mogą wywołać zatrucie, jednak po obróbce termicznej lub suszeniu ulegają neutralizacji. Silne działanie rośliny w niektórych przypadkach wymaga zachowania należytej ostrożności.
Nudności lub wymioty
Spożywanie surowych lub niedojrzałych owoców czarnego bzu może wywołać nudności, a nawet wymioty. W niektórych przypadkach może to doprowadzić nawet do ostrej biegunki. Szkodliwe substancje znajdują się także w korze rośliny. Najbezpieczniej jest stosować kwiaty czarnego bzu, które nawet na surowo nie wywołują zatruć.
Choroby autoimmunologiczne
Owoce czarnego bzu mogą sprawić, że układ odpornościowy stanie się bardziej aktywny. Właściwość ta może być szkodliwa u osób z chorobami autoimmunologicznymi oraz po przeszczepach. W takich przypadkach każda istotna zmiana diety zawsze powinna być konsultowana z lekarzem.
Okres ciąży i karmienia piersią
Brak jest dostatecznych i wiarygodnych badań, które potwierdzałby pełne bezpieczeństwo stosowania czarnego bzu w przypadku kobiet w ciąży i karmiących piersią. Z tego powodu warto unikać tego typu produktów i przetworów, zwłaszcza bez konsultacji lekarskiej.
Czarny bez – Opinie ekspertów i praktyków
Wokół czarnego bzu przez lata narosło sporo mitów, które często obalane są przez specjalistów i ekspertów. Poniżej przedstawiamy najważniejsze pytania i odpowiedzi w tym zakresie.
Jak smakują owoce czarnego bzu?
Świeże owoce czarnego bzu mają najczęściej cierpki smak, najczęściej przypominający nieco smak cytryny.
Czy owoce czarnego bzu są trujące?
Nasiona, liście oraz łodygi czarnego bzu zawierają glikozyd indukujący cyjanek, który może być przyczyną wielu ciężkich chorób. Dlatego właśnie, zanim zacznie się ich stosowanie, warto skonsultować się ze specjalistą. Szczególnie uważać należy na świeży surowiec, ponieważ większość szkodliwych substancji ulega degradacji pod wpływem obróbki termicznej. W przypadku wystąpienia niepokojących objawów po spożyciu produktów z czarnego bzu zawsze należy udać się do lekarza.
Jak sadzić czarny bez?
Dla uprawy czarnego bzu w naszym klimacie najistotniejsze są warunki glebowe. Wartość pH gleby powinna wynosić od 5,5 do 6,5. Roślina ta najlepiej rośnie w żyznej, wilgotnej oraz przepuszczalnej glebie. Według opinii ekspertów, najlepiej jest również wybrać lokalizację w pełnym słońcu, a sadzonki umieszczać w ziemi w odstępach co najmniej 8-metrowych. Pomiędzy rzędami powinno być również sporo przestrzeni. Szczególnie na początku roślinę należy dobrze nawadniać, a przez pierwszy rok nie stosować nawozów.
Jakie są zalety syropu z czarnego bzu?
Korzyści ze stosowania syropu lub soku z czarnego bzu są bardzo podobne do tych, które można uzyskać z innych produktów, wytwarzanych z owoców jagodowych.
Źródła
Antidepressant activities of Sambucus ebulus and Sambucus nigra. Eur Rev Med Pharmacol Sci. 2014 Nov;18(22):3350-3.
Skin photoprotection by natural polyphenols: anti-inflammatory, antioxidant and DNA repair mechanisms. Arch Dermatol Res. 2010 Mar;302(2):71-83. doi: 10.1007/s00403-009-1001-3. Epub 2009 Nov 7.
A comparative evaluation of the anticancer properties of European and American elderberry fruits. J Med Food. 2006 Winter;9(4):498-504.
The Traditional Plant Treatment, Sambucus nigra (elder), Exhibits Insulin-Like and Insulin-Releasing Actions In Vitro. The Journal of Nutrition, Volume 130, Issue 1, January 2000, Pages 15–20, https://doi.org/10.1093/jn/130.1.15
Anthocyanin-rich black elderberry extract improves markers of HDL function and reduces aortic cholesterol in hyperlipidemic mice. Food Funct. 2015 Apr;6(4):1278-87. doi: 10.1039/c4fo01036a.
Effects of elderberry juice on fasting and postprandial serum lipids and low-density lipoprotein oxidation in healthy volunteers: a randomized, double-blind, placebo-controlled study. Eur J Clin Nutr. 2004 Feb;58(2):244-9.
Characterization of anthocyanins and proanthocyanidins in some cultivars of Ribes, Aronia, and Sambucus and their antioxidant capacity. J Agric Food Chem. 2004 Dec 29;52(26):7846-56.
Antioxidants and prevention of chronic disease. Crit Rev Food Sci Nutr. 2004;44(4):275-95.
Elderberry Supplementation Reduces Cold Duration and Symptoms in Air-Travellers: A Randomized, Double-Blind Placebo-Controlled Clinical Trial. Nutrients. 2016 Apr; 8(4): 182. Published online 2016 Mar 24. doi: 10.3390/nu8040182
A Review of the Antiviral Properties of Black Elder (Sambucus nigra L.) Products. Phytother Res. 2017 Apr;31(4):533-554. doi: 10.1002/ptr.5782. Epub 2017 Feb 15.
An evidence-based systematic review of elderberry and elderflower (Sambucus nigra) by the Natural Standard Research Collaboration. J Diet Suppl. 2014 Mar;11(1):80-120. doi: 10.3109/19390211.2013.859852. Epub 2014 Jan 10.