Dna moczanowa, znana również jako podagra, jest dość powszechną i złożoną postacią zapalenia stawów, które może dotknąć praktycznie każdego. Charakteryzuje się nagłymi i zwykle silnymi atakami bólu, obrzękiem, zaczerwienieniem i tkliwością stawów. Najczęściej dolegliwości dotykają dużego palca stopy. W niniejszym artykule przybliżamy najważniejsze informacje na temat dny moczanowej, a w szczególności jej objawów, przyczyny, sposobów zapobiegania oraz leczenia.
Atak dny moczanowej może nastąpić nagle, często budząc w środku nocy uczuciem ogromnego bólu dużego palca. Porażony staw jest gorący, spuchnięty i tak czuły, że nawet ciężar prześcieradła może wydawać się nie do zniesienia. Objawy dny moczanowej mogą się cyklicznie pojawiać i ustępować, jednak istnieją sposoby radzenia sobie z jej objawami i zapobiegania atakom.
Objawy dny moczanowej
Objawy dny moczanowej prawie zawsze pojawiają się nagle, często w nocy. Wśród nich wymienia się najczęściej:
- Intensywny ból stawów – Dna moczanowa zazwyczaj dotyka stawu dużego palca, ale może wystąpić w dowolnym stawie. Inne często dotknięte stawy to kostki, kolana, łokcie, nadgarstki i palce. Ból najprawdopodobniej będzie najpoważniejszy w ciągu pierwszych czterech do dwunastu godzin od jego rozpoczęcia.
- Przewlekły dyskomfort – Po ustąpieniu najcięższych dolegliwości ból stawów może trwać od kilku dni do kilku tygodni. Późniejsze ataki mogą trwać dłużej i oddziaływać na większą ilość stawów.
- Zapalenie i zaczerwienienie – Dotknięte objawami choroby stawy stają się opuchnięte, tkliwe, ciepłe i czerwone.
- Ograniczony zakres ruchu – W miarę rozwoju podagry osoby nią dotknięte mogą nie być w stanie normalnie poruszać stawami.
Kiedy iść do lekarza?
Z lekarzem należy się skontaktować, jeśli wystąpi nagły i intensywny ból w stawie. Dna nieleczona może prowadzić do nasilenia bólu, a nawet uszkodzenia stawów. Należy także natychmiast poszukać pomocy medycznej, jeśli objawom towarzyszy podwyższona temperatura ciała, a staw jest gorący i zaogniony, co może być oznaką zakażenia.
Przyczyny dny moczanowej
Dna pojawia się, gdy kryształy moczanów gromadzą się w stawie, powodując stan zapalny i silny ból. Kryształy moczanu mogą tworzyć się, gdy występuje zbyt wysoki poziom kwasu moczowego we krwi. Organizm wytwarza kwas moczowy, gdy rozkłada purynę – substancję, które naturalnie występują w każdym organizmie. Puryny znaleźć można również w niektórych produktach spożywczych, takich jak czerwone mięso, podroby i owoce morza. Inne pokarmy takie jak napoje alkoholowe, zwłaszcza piwo i napoje słodzone fruktozą, także zwiększają poziomy kwasu moczanowego we krwi.
Zwykle kwas moczowy rozpuszcza się we krwi i przechodzi przez nerki do moczu. Ale czasami organizm wytwarza zbyt duże jego ilości lub nerki wydalają go zbyt mało. Kiedy tak się dzieje, kwas moczanowy może gromadzić się w organizmie, tworząc ostre, podobne do igieł kryształy moczanów. Najczęściej osadzają się one w stawach lub otaczającej tkance, powodując silny ból, stan zapalny i obrzęk.
Dna moczanowa a czynniki ryzyka
Bardziej prawdopodobne jest wystąpienie dny moczanowej, jeśli u pacjenta występuje wysoki poziom kwasu moczowego w organizmie. Czynniki, które zwiększają poziom kwasu moczowego w organizmie to przede wszystkim:
Dieta – Spożywanie diety bogatej w mięso i owoce morza oraz napoje do picia słodzone cukrem owocowym zwiększają poziom kwasu moczowego, co zwiększa ryzyko wystąpienia dny moczanowej. Spożycie alkoholu, zwłaszcza piwa, zwiększa również ryzyko rozwoju podagry.
Otyłość – W przypadku nadwagi organizm wytwarza więcej kwasu moczowego, a nerki mają krótszy czas na jego eliminację.
Niektóre choroby i stany zwiększają ryzyko dny moczanowej – Należą do nich nieleczone wysokie ciśnienie krwi i choroby przewlekłe, takie jak cukrzyca, zespół metaboliczny oraz choroby serca i nerek.
Niektóre lekarstwa – Stosowanie tiazydowych leków moczopędnych, często stosowanych w leczeniu nadciśnienia, oraz aspiryna w niskich dawkach może również zwiększać stężenie kwasu moczowego. Podobnie może działać stosowanie leków przeciwreceptycznych przypisywanych osobom, które przeszły przeszczep narządu.
Historia rodzinna dny moczanowej – Jeśli inni członkowie rodziny cierpieli na dnę, z reguły jest się bardziej podatnym na rozwój tej choroby metabolicznej.
Wiek i płeć – Dna występuje częściej u mężczyzn, głównie dlatego, że kobiety mają niższy poziom kwasu moczowego. Jednak po menopauzie poziomy kwasu moczowego kobiet zbliżają się do poziomu u mężczyzn. Mężczyźni są również bardziej podatni na rozwój dny wcześniej, występującej zwykle w wieku od 30 do 50 lat, podczas gdy u kobiet zazwyczaj występują objawy przedmiotowe i podmiotowe po menopauzie.
Ostatnia operacja lub obrażenia – Doświadczenie niedawnej operacji lub obrażeń wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia ataku dny moczanowej.
Komplikacje wynikające z podagry
U osób z dną moczanową mogą rozwinąć się cięższe stany chorobowy, m.in. takie jak:
- Nawracająca podagra – Niektóre osoby mogą nigdy nie doświadczyć objawów dny moczanowej, inni natomiast mogą doświadczać dny kilka razy w roku. Leki mogą pomóc w zapobieganiu napadom choroby u osób z nawracającą dną. Nieleczona dna moczanowa może powodować erozję i zniszczenie stawu.
- Zaawansowana dna – Nieleczona dna moczanowa może powodować osadzanie się kryształów moczanu pod skórą w guzkach tophici uruci. Guzek może rozwinąć się w kilku obszarach, takich jak palce, dłonie, stopy, łokcie lub ścięgna Achillesa wzdłuż grzbietów kostek. Tophici uruci zwykle nie są bolesne, ale mogą stać się opuchnięte i delikatne podczas ataków dny moczanowej.
- Kamienie nerkowe – Kryształy moczanu mogą gromadzić się w drogach moczowych osób z podagrą, powodując kamienie nerkowe. Odpowiednio dobrane leki mogą pomóc zmniejszyć ryzyko wystąpienia kamieni nerkowych.
Zapobieganie podagrze
W okresach bezobjawowych poniższe wytyczne dietetyczne mogą pomóc w ochronie przed atakami choroby:
- Picie dużej ilości płynów – Bądź dobrze nawodniony, dlatego pij duże ilości wody. Ogranicz to, ile słodzonych napojów pijesz, szczególnie tych słodzonych syropem kukurydzianym o wysokiej zawartości fruktozy.
- Ogranicz lub unikaj alkoholu – Porozmawiaj z lekarzem o tym, czy jakakolwiek ilość lub rodzaj alkoholu jest dla ciebie bezpieczny. Najnowsze dowody sugerują, że piwo może szczególnie zwiększać ryzyko wystąpienia objawów dny moczanowej, szczególnie u mężczyzn.
- Spożywaj białko z niskotłuszczowych produktów mlecznych – Niskotłuszczowe produkty mleczne mogą w rzeczywistości działać ochronnie przeciwko dnie i są one najlepszym źródłem białka.
- Ogranicz spożycie mięsa, ryb i drobiu – Niewielka ilość tych produktów może być tolerowana, ale warto zwrócić szczególną uwagę na to, jakie typy i ilości wydają się powodować problemy.
- Utrzymuj pożądaną masę ciała – Wybierz porcje, które pozwolą zachować zdrową wagę. Utrata wagi może spowodować obniżenie poziomu kwasu moczowego w organizmie. Należy także unikać głodówek lub szybkiej utraty wagi, ponieważ mogą one tymczasowo podnieść poziom kwasu moczowego we krwi.
Diagnoza dny moczanowej
Testy pomocne w diagnozowaniu dny moczanowej mogą obejmować:
- Test płynu wspólnego – Lekarz może użyć igły do pobrania płynu z dotkniętego objawami dny moczanowej stawu. Kryształy moczanu mogą być widoczne, gdy płyn jest badany pod mikroskopem.
- Badanie krwi – Lekarz może zalecić wykonanie badania krwi w celu sprawdzenia stężenia kwasu moczowego i kreatyniny. Wyniki badań krwi mogą być jednak mylące. Niektórzy ludzie mają wysoki poziom kwasu moczowego, ale nigdy nie doświadczają dny moczanowej. Inni natomiast mają objawy dny moczanowej, ale nie mają zawyżonych poziomów kwasu moczowego we krwi.
- Zdjęcie rentgenowskie – Badanie rentgenowskie stawów może być pomocne w wykluczeniu innych przyczyn zapalenia stawów.
- Ultradźwięk – Ultrasonografia mięśniowo-szkieletowa może wykrywać kryształy moczanów w stawie.
- Skanowanie CT z podwójną energią – Ten rodzaj obrazowania może wykryć obecność kryształów moczanu w stawie, nawet jeśli stan nie jest zbyt ostro zaogniony. Test ten nie jest rutynowo stosowany w praktyce klinicznej ze względu na koszty i nie jest powszechnie dostępny.
Leczenie dny moczanowej
Leczenie dny moczanowej zazwyczaj obejmuje stosowanie określonych i dedykowanych leków. Terapia może być stosowana w celu leczenia ostrych ataków i zapobiegania przyszłym atakom. Leki mogą również zmniejszyć ryzyko powikłań chorobowych, takich jak rozwój guzów dnowych z kryształów moczanu.
Leki stosowane w leczeniu napadów dny moczanowej
Leki stosowane w leczeniu ostrych ataków i zapobiegania przyszłym atakom obejmują:
- Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) – NLPZ obejmują produkty dostępne bez recepty, takie jak ibuprofen i naproksen sodu, a także silniejsze leki z grupy NLPZ na receptę, takie jak indometacyna lub celekoksyb. Lekarz może zalecić wyższą dawkę, aby zatrzymać ostry atak, a następnie zmniejszyć dawkę dobową, aby zapobiec przyszłym atakom. NLPZ niosą ze sobą większe ryzyko bólu brzucha, krwawienia i wrzodów.
- Kolchicyna – Lekarz może zalecić zastosowanie kolchicyny, rodzaju środka przeciwbólowego, który skutecznie zmniejsza ból przy podagrze. Skuteczność działania leku okupiona jest często skutkami ubocznymi, takimi jak nudności, wymioty i biegunka, zwłaszcza jeśli są przyjmowane w dużych dawkach. Po ustąpieniu ostrego napady dny, lekarz może zalecić niską dawkę dobową kolchicyny, aby zapobiec przyszłym atakom.
- Kortykosteroidy – Środki takie jak lek prednizon, mogą zwalczać stany zapalne i ból. Kortykosteroidy mogą występować w postaci tabletek lub mogą zostać wstrzyknięte do stawu. Lekarstwa tego rodzaju są zwykle stosowane tylko u osób z dną moczanową, które nie mogą przyjmować NLPZ ani kolchicyny. Działania niepożądane kortykosteroidów mogą obejmować zmiany nastroju, zwiększenie poziomu cukru we krwi i podwyższone ciśnienie krwi.
Leki zapobiegające powikłaniom dny moczanowej
W przypadku wystąpienia kilku napadów dny każdego roku lub jeśli ataki choroby są rzadsze, ale szczególnie bolesne, lekarz może zalecić stosowanie leków zmniejszających ryzyko powikłań. W przypadku wystąpienia śladów uszkodzenia stawów na zdjęciach rentgenowskich lub posiadania gózków, przewlekłej choroby nerek lub kamieni nerkowych, można zalecić leki obniżające poziom kwasu moczowego w organizmie. Opcje takiej terapii obejmują:
Leki, które blokują produkcję kwasu moczowego – Środki medyczne zwane inhibitorami oksydazy ksantynowej (XOI), w tym allopurinolem i febuksostatem, które ograniczają ilość kwasu moczowego wytwarzanego przez organizm. Mogą one obniżyć poziom kwasu moczowego we krwi i zmniejszyć ryzyko dny moczanowej. Skutki uboczne działania allopurinolu obejmują wysypkę i małą liczbę krwinek. Z koeli działania uboczne febuksostatu obejmują wysypkę, nudności i obniżoną czynność wątroby.
Leki poprawiające usuwanie kwasu moczowego z organizmu – Lekarstwa tego rodzaju obejmują probenecid i lesinurad. Mają one za zadanie poprawić pracę nerek, zwiększając ich zdolność do usuwania kwasu moczowego z organizmu. W efekcie mogą obniżyć poziom kwasu moczowego i zmniejszyć ryzyko dny moczanowej, zwiększając poziom kwasu moczowego w moczu. Działania niepożądane obejmują wysypkę, ból brzucha i kamienie nerkowe. Lesinurad można stosować tylko razem z XOI.
Styl życia i domowe środki zaradcze
Leki są często najskuteczniejszym sposobem leczenia ostrej dny moczanowej i mogą zapobiegać nawracającym atakom choroby. Ważne są również zmiany w stylu życia, takie jak:
- Ograniczanie napojów alkoholowych i napojów słodzonych cukrem owocowym (fruktoza) – Zamiast tego warto pić duże ilości niealkoholowych napojów, zwłaszcza wody.
- Ograniczanie spożycia pokarmów bogatych w purynę, takich jak czerwone mięso, podroby i owoce morza.
- Regularne ćwiczenia i utrata wagi – Utrzymywanie odpowiedniej masy ciała zmniejsza ryzyko dny moczanowej.
Dna moczanowa a medycyna alternatywna
Jeśli leczenie dny nie działa tak dobrze, jak się spodziewało, można skorzystać z alternatywnego podejścia do terapii. Przed samodzielnym podjęciem takiego leczenia należy porozmawiać z lekarzem, aby porównać korzyści i zagrożenia, a także dowiedzieć się, czy leczenie alternatywne może wpłynąć na leczenie farmaceutyczne.
Ponieważ nie ma wielu badań nad alternatywnymi metodami leczenia dny moczanowej, w niektórych przypadkach ryzyko nie jest znane. Niektóre produkty spożywcze zostały zbadane pod kątem ich potencjału obniżania poziomu kwasu moczowego, w tym:
- Kawa – Badania wykazały związek pomiędzy piciem kawy, zarówno zwykłej, jak i bezkofeinowej, z niższym poziomem kwasu moczowego, chociaż żadne badanie nie wykazało, jak i dlaczego kawa może powodować taki efekt.
- Witamina C – Suplementy zawierające witaminę C mogą zmniejszać stężenie kwasu moczowego we krwi. Jednak żadne badania nie wykazały, że witamina C wpływa na częstotliwość lub nasilenie napadów dny moczanowej. Z tego powodu warto porozmawiać z lekarzem o tym, jaka może być rozsądna dawka witaminy C. Nie należy także zapominać, że można zwiększyć spożycie witaminy C, jedząc więcej świeżych warzyw i owoców, zwłaszcza pomarańczy.
- Wiśnie – Owoce te zostały zidentyfikowane jako skuteczny sposób na obniżenie poziomu kwasu moczowego, a także zmniejszenie liczby ataków dny moczanowej. Konieczne są jednak dalsze badania, aby to potwierdzić. Jedzenie większej ilości wiśni i wyciągu z czereśni może być bezpiecznym sposobem uzupełnienia leczenia dny moczanowej, ale warto najpierw omówić to z lekarzem.
Inne komplementarne i alternatywne terapie medyczne mogą pomóc poradzić sobie z bólem, zanim leki zaczną działać. Na przykład techniki relaksacyjne, takie jak ćwiczenia głębokiego oddychania i medytacja, mogą pomóc oderwać się od bólu.
Przygotowanie się do wizyty u lekarza
Generalnie dna moczanowa zawsze wymaga konsultacji lekarskiej, dlatego przy wystąpieniu jej objawów należy umówić się na wizytę. Po wstępnym badaniu lekarz może skierować pacjenta do specjalisty w zakresie diagnostyki i leczenia zapalenia stawów, czyli reumatologa. Oto kilka wskazówek, które pomogą przygotować się do wizyty:
- Zapisz symptomy, w tym, kiedy się zaczynają i jak często występują.
- Zwróć uwagę na ważne informacje osobiste, takie jak ostatnie zmiany lub główne źródła stresu w życiu.
- Zrób listę swoich kluczowych informacji medycznych, w tym wszelkie inne schorzenia, na które jesteś leczony oraz nazwy leków, witamin i suplementów, które zażywasz. Lekarz również będzie chciał wiedzieć, czy dna moczanowa była diagnozowana u któregoś członka rodziny.
- Weź ze sobą kogoś bliskiego, jeśli to możliwe. Czasami może być trudno zapamiętać wszystkie informacje dostarczone podczas spotkania. Ktoś, kto Ci towarzyszy, może zapamiętać coś, co przegapiłeś lub zapomniałeś.
- Napisz pytania do lekarza. Tworzenie listy pytań z wyprzedzeniem może pomóc w jak najlepszym wykorzystaniu czasu wizyty. Można spytać: jakie są możliwe przyczyny moich objawów lub stanu? jakie testy trzeba wykonać? czy są jakieś zabiegi lub zmiany stylu życia, które mogą pomóc złagodzić objawy? Czy powinienem odwiedzić specjalistę?
Pytania, które warto zadać, jeśli jesteś skierowany do reumatologa:
- Jakie są możliwe skutki uboczne działania leków?
- Jak szybko po rozpoczęciu leczenia objawy zaczną się poprawiać?
- Czy muszę długoterminowo przyjmować leki?
- Jak się leczyć w przypadku posiadania jeszcze innych schorzeń?
- Jakie są sugerowane zmiany w diecie?
- Czy mogę pić alkohol?
Jeśli pojawią się dodatkowe pytania podczas wizyty lekarskiej, nie należy wahać się ich zadać. Lekarz może zadać następujące pytania:
- Jakie są objawy choroby?
- Kiedy po raz pierwszy doświadczyłeś tych objawów?
- Czy objawy przychodzą i odchodzą? Jak często?
- Czy cokolwiek w szczególności wydaje się powodować objawy, takie jak niektóre pokarmy lub też stres fizyczny lub emocjonalny?
- Czy jesteś leczony z powodu innych schorzeń?
- Jakie leki obecnie przyjmujesz, w tym leki sprzedawane bez recepty i na receptę, a także witaminy i suplementy?
- Czy któryś z krewnych pierwszego stopnia, na przykład rodzic lub rodzeństwo, ma historię dny moczanowej?
- Co jesz w typowy dzień?
- Czy pijesz alkohol? Jeśli tak, to ile, jaki i jak często?
