Garbniki stanowią często występujący składnik aktywny wielu różnych surowców zielarskich, naparów i herbat, czy też ekstraktów roślinnych. Pochodzące z roślin taniny sprawdzają się zarówno w celach leczniczych, jak i pielęgnacyjnych. Wykazują właściwości ściągające, wymiatają wolne rodniki, wspomagają oczyszczanie organizmu, a nawet wspomagają ochronę przeciwnowotworową. W niniejszym artykule prezentujemy najważniejsze informacje na ich temat, m.in. funkcje lecznicze, naturalne występowanie, a także sposoby ich wykorzystania.
Garbniki to generalnie dość szeroka gama substancji naturalnych i syntetycznych, posiadających zdolność łączenia się z białkami. Właściwość tę wykorzystuje się szeroko w procesie garbowania, czyli przemysłowego zabezpieczania skór przed psuciem i podwyższaniu jej odporności termicznej. W kontekście ochrony zdrowia i urody szczególne znaczenie mają jednak garbniki naturalne, określane jako taniny.
Czym są garbniki naturalne?
Garbniki naturalne stanowią grupę zaliczanych do fenoli organicznych związków chemicznych, wytwarzanych przez rośliny i zawierających glikozydy kwasu galusowego oraz kwasu elagowego. Wśród nich spotykamy związki skondensowane, poprzez łączenie się flawonoidów, oraz łatwo hydrolizujące. Nadają one roślinom cierpkiego i nieprzyjemnego smaku, stanowiąc także czynnik odstraszający dla zwierząt. Dzięki zdolności do degeneracji białek mogą skutecznie chronić przed działaniem drobnoustrojów. Prawdopodobnie w przyszłości zostaną odkryte także inne ważne funkcje, które mogą pełnić w organizmach roślinnych.
Garbniki to także substancje bezazotowe, łatwo ulegające utlenianiu i polimeryzacji, w wyniku której stają się nierozpuszczalne. Z tego powodu taniny w postaci ekstraktów surowcowych nie mają długiego okresu trwałości, gdyż ciemnieją i tracą swoje najcenniejsze właściwości. Ponadto, dobrze rozpuszczają się w wodzie i alkoholu, dlatego do celów leczniczych można je skutecznie pozyskiwać z naparów i nalewek.
Gdzie występują garbniki?
Garbniki spotkać można głównie w zielonych częściach naczyniowych roślin, gdzie pełnią funkcję odstraszającą pasożyty i roślinożerców. Niektóre z nich mogą zawierać nawet ponad 20% tych substancji, jednak większość zadowala się znacznie mniejszą ilością. Bogatym źródłem tanin są m.in. owoce czarnej borówki, liście jeżyn i malin, szałwia, ziele dziurawca, pięciornika i rzepiku, a także orzechy włoskie czy kłącza pięciornika. Ponadto, spotkać je można również w soku z granatu, w czerwonym winie, herbacie, kawie czy naparze z czystka. Do celów przemysłowych pozyskuje się je głównie z surowca drzewnego, najczęściej z kory dębowej, świerkowej, czy modrzewiowej. Większość roślin najbardziej bogatych w garbniki rośnie głównie na obszarze podzwrotnikowym.
Garbniki w medycynie i kosmetyce – Właściwości i zastosowanie
Garbniki przede wszystkim wykazują właściwości przeciwzapalne i przeciwbakteryjne, dlatego pomagają zapobiegać wszelkiego rodzaju infekcjom. Pomagają ponadto zapobiegać alergiom i mutacjom komórek, wzmacniając działanie układu odpornościowego organizmu.
Taniny jako ważny składnik wewnętrznych preparatów leczniczych, m.in. naparów i nalewek, mogą pomagać w łagodzeniu biegunki, a także wspomagać leczenie nieżytów błon śluzowych jelit i żołądka. Dzięki skutecznej walce ze szkodliwymi mikrobami, takimi jak Helicobacer phylori, mogą chronić układ pokarmowy przed rozwojem wrzodów.
W kosmetyce wykorzystuje się je przede wszystkim ich właściwości ściągające. Wchodzą one w relacje z białkiem skóry, tworząc na uszkodzonej tkance trudno przenikliwą błonę, chroniącą zakończenia nerwowe przed warunkami zewnętrznymi. Dzięki skutecznemu oddziaływaniu na kolagen, mogą likwidować przykre uczucie swędzenia i podrażnienia. W domowej pielęgnacji urody można z powodzeniem skorzystać z ich działania stosując napary z herbat.
Obecność garbników można również bardzo często stwierdzić przeglądając składy gotowych produktów kosmetycznych, głównie szamponów do włosów, toników do twarzy, a także balsamów do ciała oraz w płynach do higieny intymnej. Ich cenne właściwości przeciwzapalne i przeciwbakteryjne wykorzystuje się również chętnie w produkcji preparatów do pielęgnacji skóry trądzikowej i problematycznej. Pozwalają one w naturalny sposób łagodzić różnego rodzaju obrzęki i opuchlizny, a także regulować pracę gruczołów łojowych oraz wzmacniać strukturę skóry.
W kosmetologi najczęściej stosowanym źródłem tanin są ekstrakty z kory dębu, kasztanowca oraz wierzby oraz kasztanowca. W produktach naturalnych bardzo często pojawiają się także surowce z liści orzechów włoskich, szałwii czy oczaru wirginijskiego.
O czym warto pamiętać
Pomimo wielu cennych właściwości tanin i leczniczego wpływu na wiele dolegliwości, zbyt duże ilości tych substancji może być szkodliwe dla organizmu. Przede wszystkim mogą one blokować przyswajanie niektórych witamin, m.in. kobalaminy i beta-karotenu, a także związków mineralnych takich jak żelazo. Działanie zdrowotne garbników wynika przede wszystkim z właściwości przeciwutleniających i przeciwzapalnych polifenoli. Najlepszym ich źródłem są niektóre owoce, rośliny zielne, a także napary, herbaty i nalewki. By zapewnić sobie odpowiednią ilość tanin w codziennej diecie warto regularnie pić czystek, dziurawiec lub lub mocną herbatę.
