Guarana – Właściwości, zastosowania, skutki uboczne

Guarana stała się w ostatnich latach dość popularnym suplementem diety, przede wszystkim stosowanym jako naturalny stymulant energii. Wykorzystują ją zarówno sportowcy, jak i studenci podczas wielogodzinnej i wytężonej nauki. Guarana wykazuje działanie nieco podobne do kawy, jednak bardziej jednostajne i długotrwałe. Wiele osób zastanawia się jednak czy stosowanie guarany może być szkodliwe? Czy warto wybierać guaranę w tabletkach? Przyjrzyjmy się nieco bliżej tej niezwykłej roślinie.

Często mówi się, że dobre rzeczy są dostarczane w małych opakowaniach. To stwierdzenie jest szczególnie trafne w przypadku jagód guarany. Te małe, czerwone i egzotyczne owoce znane były Indianom na długo przed tym, nim roślina trafiła do Europy. W kulturze Indian z plemion Guarani i Tupi uważana była za roślinę magiczną, z uwagi na swoje wyjątkowe właściwości lecznicze i witalne. Nazywana była darem od boga i eliksirem młodości. Doświadczenia Indian z guaraną spowodowały, że rośliną interesowali się także przybyli z Europy nowi osadnicy.

Guarana źródłem naturalnej energii

Na przełomie XVII i XVIII wieku sprowadził guaranę do Europy niemiecki botanik Paullini. Nazwa botaniczna rośliny pochodzi właśnie od jego nazwiska – Paulina Cupana. Dopiero jednak w latach 40-tych ubiegłego stulecia odkryto jej najcenniejsze walory, a niektórzy sprzedawcy zaczęli reklamować ją jako niezastąpiony afrodyzjak. Najbardziej sensacyjnym odkryciem był fakt, że roślina posiada ogromny potencjał energetyzujący. Obecnie miliony osób na świecie stosuje ją jako środek pobudzający, dodający energii i pozwalający pokonać zmęczenie.

Guarana, zwana także paulinią, ciernioplątem lub osmetą, to gatunek pnącza występujący w Brazylii w całym dorzeczu Amazonki i Pary. Osiąga wysokość do 10 metrów i najczęściej występuje w postaci wiecznie zielonego płożącego się krzewu. Owocuje niewielkimi pomarańczowo-czerwonymi owocami rosnącymi w kiściach. Dojrzewające owoce otwierają się, ukazując duże, czarne nasiona.

Czym są owoce guarany?

Pierwsze badania owocu wykonano już w XVIII w. Niemiecki botanik wyizolował wówczas białą, gorzką substancję, którą nazwał guaraniną, działająca na organizm tak samo jak kofeina. Nasiona guarany są surowcem najbogatszym w kofeinę, gdyż zawierają jej ok. 4-8%; dla porównania nasiona kawy 1-2,5%. Poza tym, zawierają także taniny, takie jak teobrominę i teofilinę, którym przypisuje się dłuższy efekt działania znajdującej się w guaranie kofeiny. Prawdopodobnie taniny wiążą kofeinę i znacznie dłużej się ona uwalnia w przewodzie pokarmowym. Teoria ta nie została jednak do końca wyjaśniona. Ponadto nasiona guarany zawierają do 50% błonnika, ok. 11% tłuszczu, spore ilości alkaloidów, terpenów, flawonoidów, skrobi, białek, saponin i substancji żywicznych.

Guarana – Właściwości zdrowotne i zastosowania

Współcześnie guarana to przede wszystkim dość popularny i rozpoznawalny suplement diety. Wiele osób zdążyło zapewne sprawdzić jej działanie, głównie w zakresie walki ze zmęczeniem organizmu. Jednak oprócz tej dobrze znanej właściwości posiada ona inne zalety, o których więcej można przeczytać w dalszej części artykułu.

1. Naturalne źródło energii oraz stymulant zapobiegający zmęczeniu
   

Guarana zawiera nawet 3 razy więcej kofeiny niż kawa w tej samej masie. Właściwość ta sprawia, że jest ona wspaniałym stymulantem energii, zarówno dla ciała, jak i umysłu. Uznaje się również, że w przeciwieństwie do kawy jest mnie szkodliwa i dłużej działa. Kofeina z guarany nieco wolniej wchłania się z przewodu pokarmowego, a jej działanie utrzymuje się do 6 godzin, czyli ok. 2 godziny dłużej niż z kawy. Pobudza w stanach zmęczenia, znużenia, wyczerpania fizycznego i psychicznego. Podczas zmęczenia chętnie stosowana jako środek stymulujący, dlatego często polecana jest wszystkim uprawiającym czynnie sport. Zwiększa nie tylko siły i wytrzymałość, ale skutecznie przyczynia się do usuwania powstającego podczas pracy mięśni kwasu mlekowego. Związek ten nagromadzony w zbyt dużych ilościach powoduje zakwasy i ból mięśni.

Napoje energetyzujące z guarany znane są obecnie na całym świecie. Już w 1921 roku wprowadzono na rynek brazylijski napój gazowany Guarana Antarctica, który do dzisiaj stanowi doskonałą alternatywę dla napojów energetycznych z dodatkiem tauryny. Obecnie produkowany jest w 3 krajach: Brazylii, Portugalii i Japonii. Popularnym suplementem diety jest oczywiści guarana w tabletkach, ciesząca się dużą popularnością i wygodą stosowania. Nieco tańszym wyborem jest natomiast guarana w proszku, którą z powodzeniem można dodawać do przygotowywanych koktajli i innych napojów.

2. Naturalny środek na stres
   

Guarana, znana wśród Indian jako magiczny owoc, wykazuje także cenne właściwości uspakajające. Filiżanka herbaty na bazie tych owoców może skutecznie złagodzić długotrwały stres, wynikający z wyczerpania nerwowego czy też napięcia przedmiesiączkowego. Ta tropikalna roślina skutecznie stymuluje pracę ośrodkowego układu nerwowego, co skutkuje zwiększonym uwalnianiem hormonów, takich jak dopamina i adrenalina. Uwalniane hormony wpływają pobudzająco na układ oddechowy i naczyniowy, zwiększając wydajność psychiczną i fizyczną organizmu. Poprawiają także nastrój, stymulują, wpływają na lepszą motywację, a także wspomagają radzenie sobie ze stresem bez nagłych wahań emocji.

3. Lepsze zdrowie psychiczne
   

Od dawna wiadomo, że guarana wspomaga zarówno ciało, jak i umysł. Zawarte w niej substancje aktywne skutecznie pobudzają komórki mózgu, poprawiając wydajność intelektualną, zdolność koncentracji uwagi i zapamiętywania, a przede wszystkim zmniejszają zmęczenie i senność. W małych ilościach mają działanie terapeutyczne, ale przyjmowane w zbyt dużych dawkach wywoływać może efekt przeciwny – rozkojarzenie, bezsenność i arytmię pracy serca. Przy długotrwałym jej nadużywaniu rośnie ryzyko powstania choroby niedokrwiennej serca i układu krążenia.

4. Sprawniejszy proces trawienia
   

Guarana zawiera błonnik i garbniki, dzięki czemu  jest skutecznym lekiem na wzdęcia i biegunkę. Substancje aktywne guarany wpływają pozytywnie na układ trawienny, przyśpieszając metabolizm, zwiększając wydzielania soku żołądkowego, a także ułatwiając regularne wypróżnianie się. Owoc ten jest również przydatny w leczeniu problemów z jelitami, gdyż pomaga w eliminacji zgromadzonych odpadów metabolicznych i toksyn. Tym samym uznawana jest za naturalny środek detoksykujący, przydatny również podczas procesów odchudzania.

5. Pomoc w utracie wagi
   

Herbatę z guarany w Ameryce Południowej używano od niepamiętnych czasów. Zauważono również, że zmniejsza ona uczucie łaknienia, a tym samym prowadzi do utraty wagi ciała. Obecnie jest wykorzystywana w suplementach diety na odchudzanie, głównie dzięki zawartości kofeiny i włóknika. Kofeina wykazuje przede wszystkim właściwości termogeniczne i dzięki zwiększonemu wydzielaniu ciepła pomaga spalać tłuszcz oraz zbędne kalorie, co prowadzi do redukcji masy ciała.

Zawarty w guaranie błonnik również pomaga zrzucić zbędne kilogramy. Przede wszystkim wchłania wodę, dzięki czemu pęcznieje i wypełnia żołądek, zmniejszając uczucie głodu. Ponadto, przyśpiesza prace jelit i wspomaga oczyszczanie. Niektóre źródła podają, że w celu odchudzania skuteczniejsze jest stosowanie kompozycji guarany z innymi roślinami, np. połączenie jej i zielonej herbaty. Należy jednak pamiętać, że guarana sama nie odchudza, a tylko wspomaga odchudzanie, więc należy zadbać o odpowiednio zbilansowaną i zdrową dietę oraz ćwiczenia fizyczne.

6. Korzyści dla układu sercowo-naczyniowego

Zawarte w guaranie związki aktywne mogą zmniejszać ryzyko zawałów serca i udarów mózgu. Obecne w niej teofiliny i teobrominy rozszerzają naczynia krwionośne, przez co zwiększa się wydolność krążeniowo-oddechowa organizmu. Poza tym, zawiera także antyoksydanty, które regulują poziom wolnych rodników, zmniejszając ryzyko pojawienia się stanów zapalnych. Z badań szwedzkich naukowców wynika, że chociaż wolne rodniki są nam potrzebne, to zbyt duża ich ilość działa bardzo niekorzystnie na nasz organizm. W przypadku, gdy wysoki poziom wolnych rodników utrzymuje się przez dłuższy czas zwiększa m.in. się ryzyko arytmii i niewydolności serca, a także wzmagają się procesy starzenia.

7. Naturalny środek przerzedzający krew

Brazylijskie badania w roku 1991 potwierdziły oddziaływanie wyciągu z nasion guarany na gęstość krwi. Obecność katechin i kofeiny pozwala tym owocom działać jako skuteczny środek przeciwpłytkowy, przeciwdziałający powstawaniu skrzeplin w naczyniach krwionośnych. Co więcej, udowodniono, że wyciąg z guarany skutecznie rozpuszcza istniejące zakrzepy. Z powodu tej właściwości na guaranę powinny uważać osoby stale przyjmujące leki zmieniające gęstość krwi.

8. Naturalne antidotum na problemy menstruacyjne

Guarana to prawdziwe błogosławieństwo dla kobiet, które mają skłonność do bolesnych miesiączek. Przede wszystkim reguluje cykle i pomaga w eliminowaniu przykrych objawów przedmiesiączkowych. Kobiety, które czują się ospałe i wyczerpane podczas menstruacji, dzięki zawartej w guaranie kofeinie zyskują sporą dawkę energii i lepszego samopoczucia.

9. Naturalny afrodyzjak

Guarana suplement diety znany jest na całym świecie, również ze swoich naturalnych właściwości afrodyzyjnych. Spadek libido może mieć różne podłoża, min. chorobowe, psychologiczne, czy środowiskowe. Jeśli problemy seksualne wynikają z przemęczenia, wówczas surowce zawierające kofeinę, mogą być bardzo pomocne. Naukowcy przypuszczają, że kofeina może zapobiegać zaburzeniom erekcji, ponieważ powoduje rozluźnienie gładkiej tkanki mięśniowej, co bezpośrednio wpływa na ten proces. Według badań przeprowadzonych przez uczonych w Houston mężczyźni pijący dwie do trzech szklanek kawy dziennie lub dostarczający sobie podobną ilość kofeiny z innych źródeł, w tym z guarany, są znacznie mnie narażeni na zaburzenia erekcji.

10. Naturalny środek przeciwbólowy

Kofeina rozszerza naczynia wieńcowe, nerkowe i skórne, a kurczy naczynia mózgowe, co może być wykorzystywane w leczeniu napięciowych bólów głowy, migreny a także bólów menstruacyjnych. Zawarta w guaranie kofeina zwiększa skuteczność leków przeciwbólowych, dlatego można spotkać ten związek w wielu preparatach aptecznych. Uzupełnia ona działanie przeciwbólowe poprzez stymulację centralnego układu nerwowego, ograniczając również towarzyszące bólowi złe samopoczucie.

Inne zalety guarany

Ze względu na obecność garbników suplementy guarany wykazują znaczną aktywność przeciwutleniającą, przeciwzapalną, przeciwbakteryjną. Skutecznie radzi sobie z bakteriami E. coli, które wywołuje niebezpieczne zatrucia pokarmowe.

Dzięki zawartości saponin guarana działa adaptogennie, czyli nie skupia się jednym konkretnym problemie, ale działa wielokierunkowo, pomagając regulować organizm poprzez normalizowanie wszystkich jego funkcji. Innymi słowy, nie działa wyłącznie na konkretną dolegliwość, ale oddziałuje na cały organizm.

Guarana to także leczniczy tonik, spowalniający przedwczesne procesy starzenia się organizmu. Ma również zastosowanie przy leczeniu cellulitu, a w walce ze zmarszczkami bywa porównywana z żeń szeniem. Przy zewnętrznym stosowaniu działa przeciwko przetłuszczaniu się i wypadaniu włosów.

Guarana a ewentualne skutki uboczne

W przypadku prawidłowego stosowania guarany skutki uboczne występują bardzo rzadko, jednak przedawkowanie może wywołać wiele niepożądanych objawów, przede wszystkim takich jak silny niepokój, osłabienie, drżenie mięśni, bóle brzucha, wymioty, bóle głowy, kołatanie serca, wzrostu ciśnienia krwi i inne. Mimo, że nie jest ona lekiem pochodzenia syntetycznego, to z powodu dużej zawartości kofeiny istnieją przeciwwskazania do jej stosowania. Poniżej wymieniamy grupy osób, które powinny szczególnie uważać na ten rodzaj suplementu diety.

• Guarana zasadniczo nie powinna być stosowana przez kobiety w ciąży, ponieważ badania wskazują, że stosowanie kofeiny w nadmiernych ilościach może utrudniać rozwój płodu, a w skrajnych przypadkach nawet powodować poronienie.
• Matki karmiące piersią również powinny uważać na suplementy z guaraną w składzie. Niektóre dzieci są bardzo wrażliwe na kofeinę i reagują bólem brzuszka lub złym nastrojem, nawet na niewielką ilość kofeiny zawartej w kawie czy innych produktach.
• Osoby uczulone na którykolwiek ze związków wchodzących w jej skład.
• Osoby z zaburzeniami pracy serca, nadczynnością tarczycy, wysokim ciśnieniem tętniczym, wrzodami żołądka i dwunastnicy, a także z epilepsją.
• Osoby chorujące na osteoporozę lub należące do grupy ryzyka wystawienia tego schorzenia. Kofeina wykazuje właściwości moczopędne, prowadząc do wzmożonego wypłukiwania cennych minerałów, m.in. wapnia, który jest ważnym budulcem kości.

Guarana – Dawkowanie i zastosowanie

Guarana w formie sproszkowanej stosowana jest do wyrobu suplementów diety i napojów energetyzujących, w tym również piwa guaranowego, preparatów przeznaczonych do odchudzania, a nawet leków nasercowych. Stosuje się ją również do produkcji chleba, który w porównaniu z tradycyjnym pieczywem jest wyraźnie trwalszy. Proszek jest jednak trudno rozpuszczalny, dlatego warto go stosować z bardziej gęstymi napojami. Obecnie na rynku mamy szeroki wybór produktów zawierających guaranę, jednak bardziej wartościowa będzie spożywana bezpośrednio jako dodatek do kanapek, płatków, koktajlów, soków, itp.

Oprócz postaci mielonej do zaparzania, guarana często sprzedawana jest w przystępniejszych formach. Szczególnie popularna jest guarana w tabletkach oraz kapsułkach, których zażywanie pozwala uniknąć jej gorzkiego smaku. Dawkowanie zależy od ilości ekstraktu guarany w tabletce. Łączna zalecana dawka nie powinna jednak przekraczać 100 mg dziennie. Najlepiej jest stosować ją rano w zastępstwie kawy w ilości ok. 75 mg, a następnie po południu 25 mg. Nie należy spożywać jej wieczorem lub w nocy, gdyż zawiera właściwości stymulujące i pobudzające, co może spowodować problemy ze snem. Jeśli chodzi o gotowe suplementy z guaraną, przed ich stosowaniem zawsze należy dokładnie przeczytać ulotkę, aby nie przekraczać zalecanej dawki, co może wywołać niepożądane skutki.

Gdzie kupić guaranę?

Guarana w postaci suplementu diety jest obecnie dość powszechnie dostępna, głównie w sklepach z żywnością funkcjonalną, odżywkami dla sportowców oraz w sklepach zielarskich. Oczywiście największą ofertę przedstawiają sklepy internetowy i serwisy aukcyjne. Należy jednak uważać na jakość oferowanych w sprzedaży produktów, ponieważ wiele z nich nie posiada żadnych certyfikatów jakości, ani nie jest znane źródło surowca, który wchodzi w ich skład. Również cena guarany może się istotnie różnić, w zależności od konkretnego sklepu i producenta. Mielony produkt kosztuje w przedziale 30-200 zł za 0,5 kg. Z kolei tabletki kosztują w przedziale 15-40 zł za 90 szt.

Najlepszym wyborem wydają się produkty przetworzone, np. guarana w tabletkach lub kapsułkach, wytwarzanych przez wiarygodnych producentów, którzy mogą poszczycić się odpowiednimi atestami. Herbata z guarany nie jest szczególnie popularnym produktem, ponieważ nie zapewnia dostatecznej wygody i efektywności stosowania. Zawarte w niej składniki aktywne są trudno rozpuszczalne, dlatego trudno jest wydobyć z niej wszystkie najważniejsze właściwości.

Źródła

1. Siwek R., Witkowska-Banaszczak E., Szamański M., 2013. Kofeina w lekach i suplementach diety – znaczenie w lecznictwie. Farm Pol, 69, 9, 541 – 549
2. Karłowicz-Bodalska K., Stańczak, Surowce roślinne o działaniu wzmacniającym libido w stanach dysfunkcji seksualnej, “Postępy Fitoterapii” 2005, nr 1-2
3. Jarosz M., Suplementy diety, a zdrowie. Warszawa: PZWL, 2015, s. 43
4. Bojarowicz H., Dźwigulska P., Suplementy diety. Część II. Wybrane składniki suplementów diety oraz ich przeznaczenie. Hygeia Public Health, 2012, 47, 4, 433 – 441