Koper włoski to coraz częściej spotykana w polskich sklepach roślina spożywcza, znana również jako koper słodki lub fenkuł włoski (łac. Foeniculum vulgare Mill.). Posiada on wiele cennych właściwości odżywczych, a także wspaniały smak i teksturę. Znany jest także z właściwości leczniczych, najczęściej wykorzystywanych przy problemach trawiennych. Poniżej przedstawiamy najważniejsze korzyści i sposoby wykorzystania fenkułu.
Koper włoski to gatunek rośliny dwuletniej, zaliczanej do rodziny selerowatych. Występuje dziko w strefie śródziemnomorskiej oraz w Pakistanie, Iranie i Afganistanie. Od wieków fenkuł uprawiany jest w wielu rejonach świata, jednak ze względu na znaczne wymagania termiczne, w Polsce jest dość rzadko spotykany. W ostatnim czasie jednak coraz częściej pojawia się w naszych sklepach i budzi ciekawość coraz większej rzeszy klientów.
W niniejszym artykule znaleźć można informacje na temat właściwości kopru włoskiego, sposobów jego wykorzystania, a także wielu innych cennych wskazówek na jego temat. Serdecznie zachęcamy do lektury.
Koper włoski – Ogólna charakterystyka
Owoce kopru włoskiego charakteryzują się lekko słodkawym i nieco pikantnym smakiem, przez niektórych porównywanym do smaku lukrecji lub anyżu. Korzeń fenkułu jest jadany na surowo, a także bywa gotowany i zapiekany. Występuje w wielu przepisach kulinarnych na sałatki. Z kolei liśćmi fenkułu tradycyjnie przyprawia się potrawy z ryb.
Fenkuł włoski występuje w kilku odmianach, których niektóre częściej wykorzystywane są do celów spożywczych, a inne do leczniczych. Odmiana gorzka vulgare zawiera nie mniej niż 40 ml/kg olejku eterycznego, w którego skład wchodzi co najmniej 60,0% anetolu oraz 15,0% fenchonu. Z kolei owoc kopru włoskiego odmiany słodkiej dulce zawiera nie mniej niż 20 ml/kg olejku eterycznego, w którego skład wchodzi minimum 80,0% anetolu.
Surowcem lekarskim są suche owoce kopru włoskiego, które bogate są w składniki bioaktywne, takie jak flawonoidy (glikozydy kwercetyny i kemferolu) i fitosterole. Zawierają również białka, cukry, kwasy organiczne, sole mineralne, witaminy, woski i tłusty olej. Skład chemiczny i właściwości olejku koprowego są w ostatnich latach intensywnie badane. Metodą chromatografii zidentyfikowano aż 34 składniki, z czego najwięcej jest trans-anetolu (34-82%) oraz fenchonu (2-22%). Ponadto znaleźć w nim można także estragon, limonen, cis-anetol i alfa-pinen.
Koper włoski a właściwości lecznicze
Fenkuł włoski znany jest zarówno z zastosowań kulinarnych, jak i leczniczych. Ekstrakt z tej rośliny znaleźć można w wielu formulach naturalnych preparatów zdrowotnych i pielęgnacyjnych. Poniżej przedstawiamy jego najważniejsze właściwości zdrowotne.
Dobrze działa na niestrawność i problemy trawienne
Powszechną praktyką, szczególnie na subkontynencie indyjskim, jest żucie nasion kopru włoskiego po posiłkach. Stosuje się go w celu ułatwienia procesów trawienia i wyeliminowania nieświeżego oddechu. Niektóre składniki olejków eterycznych w koprze stymulują wydzielanie soków trawiennych, zmniejszają napięcie mięśni gładkich przewodu pokarmowego oraz pobudzają ruchy perystaltyczne jelit, ułatwiając prawidłowe wchłanianie składników odżywczych z pożywienia. Koper włoski wykazuje również właściwości wiatropędne, łagodzi ból wywołany wzdęciami i nadmierną fermentacją w jelitach. Pobudza także żołądek do intensywniejszego działania, a więc przywraca prawidłowy przebieg procesów trawiennych.
Według badań przeprowadzonych przez rosyjskich naukowców olejek z nasion kopru włoskiego wykazuje wpływ na zmniejszenie skurczów jelit i zwiększenie aktywności komórek w jelicie cienkim u niemowląt – wyeliminowanie kolki niemowlęcej nawet o 65%. Jednak podawanie kopru niemowlętom jest kontrowersyjne, ponieważ składniki olejku mają działanie estrogenie. W związku z tym, decyzję o podaniu dziecku herbatki z kopru włoskiego najlepiej skonsultować z lekarzem. Zawarte w fenkule składniki pomagają wyeliminować zaparcia, tym samym chronią organizm przed wieloma problemami jelitowymi. z tego powodu jest powszechnie spotykany w lekach na ból brzucha, biegunkę, zespół jelita drażliwego i inne problemy jelitowe. Koper włoski ma również właściwości przeciwskurczowe, co sprawia, że jest pomocny w leczeniu kolki nerkowej.
Doskonale odświeża oddech
Koper włoski wykazuje działanie antybakteryjne, szczególnie przydatne w zakresie utrzymania właściwej higieny jamy ustnej. Wystarczy żuć kilka nasion kopru, aby zneutralizować przykry zapach z ust. Dodatkowo jego przeciwzapalne działanie wpływa pozytywnie na zachowanie zdrowych dziąseł. Sprawdza się także do łagodzenia stanów zapalnych jamy ustnej i aft.
Działa mlekopędnie
W medycynie naturalnej herbatka z kopru włoskiego polecana jest na pobudzenie laktacji, dlatego obecnie fenkuł jest głównym składnikiem sprzedawanych w aptekach ziół mlekopędnych. Jednak zawarte w nim substancje aktywne mogą wpływać na zwiększenie ilości estrogenów w organizmie matki. W przypadku karmienia piersią przy włączeniu tego typu ziół do diety, zawsze należy zachować ostrożność i konsultować się z lekarzem.
Pomaga regulować menstruację
Łagodzi i reguluje miesiączkę poprzez odpowiednią regulację czynności hormonalnej w organizmie. Jest tradycyjnie stosowany jako łagodzący środek przeciwbólowy i uspakajający dla kobiet w okresie menopauzy.
Zawarte w fenkule związki aktywne działają wykrztuśnie
Owoce kopru włoskiego są stosowane jako środek wykrztuśny, dzięki zawartym w nich olejkowi eterycznemu, który pobudza błony śluzowe dróg oddechowych oraz przywraca prawidłowy ruch nabłonka rzęskowego, co ułatwia odkrztuszanie. Działa korzystnie przy kaszlu, astmie, zapaleniu płuc i oskrzeli. W czasie ostrych infekcji zaleca się stosować doustnie jak również do inhalacji. Dla małych dzieci jako środek wykrztuśny polecany jest miód koperkowy.
Działa antynowotworowo
Wiele testów klinicznych wykazało, że faktycznie, olejki eteryczne kopru włoskiego posiadają silne właściwości terapeutyczne, niektóre z nich są skuteczne nawet w leczeniu nowotworów. Koper włoski zawiera różne substancje bioaktywne o działaniu przeciwutleniającym, które zapobiegają rozwojowi komórek rakowych. Obecne w nim flawonoidy, alkaloidy, anetol nie tylko hamują wzrost komórek rakowych, ale chronią również przed szkodliwym wpływem promieniowania podczas leczenia raka. Badania wykazały, że ekstrakt z nasion kopru jest środkiem zapobiegawczym różnych szczepów raka piersi i raka wątroby. Koper polecany jest jako wsparcie podczas terapii onkologicznych.
Wspomaga pracę układu krążenia
Koper włoski jest bogatym źródłem potasu, który jest jednym z trzech minerałów najważniejszych dla naszego organizmu. Obniża ciśnienie krwi, reguluje rytm serca i wspomaga dostarczenie tlenu do mózgu, reguluje pracę mięśni, pomaga zachować równowagę kwasowo-zasadową, a tym samym utrzymać homeostazę całego organizmu. Niedobór potasu osłabia kurczliwość mięśnia sercowego. Potas nie leczy, ani nie zapobiega chorobom serca, ale jego prawidłowe stężenie jest konieczne do właściwej pracy tego najważniejszego mięśnia. Korzeń kopru zawiera również duże ilości błonnika, pomocnego w regulacji poziomu cholesterolu, a także witaminy C będącej przeciwutleniaczem minimalizującym ryzyko pojawienia się chorób serca i układu krążenia.
Doskonale wspomaga pracę mózgu
Potas znajdujący się w dużych ilościach w cebulkach i nasionach fenkułu jest elektrolitem i wraz z sodem reguluje przekazywanie sygnałów między komórkami nerwowymi, wpływa na dotlenienie mózgu, co poprawia jego pracę i koncentrację. Dodatkowo potas hamuje zlepianie się płytek krwi w świetle naczyń i zmniejsza produkcję szkodliwych wolnych rodników tlenowych. Zapobiega tym samym uszkodzeniom naczyń krwionośnych. Naczynia pozostają dłużej elastyczne, dzięki czemu więcej tlenu dociera do mózgu, poprawiając jego aktywność.
Pozytywnie wpływa na poprawę wzroku
Koper włoski jest bogatym źródłem przeciwutleniaczy, flawonoidów, środków odtruwających i stymulujących. Ich działanie wspomaga chronić oczy przed stanem zapalnym, a także przyczynia się do zmniejszenia zaburzeń związanych z przedwczesnym starzeniem się i zwyrodnieniem plamki żółtej. Zmniejsza ciśnienie wewnątrz gałki ocznej, rozszerza naczynia krwionośne. Zawarty w koprze anetol wspomaga walkę z jaskrą.
Koper włoski – Najważniejsze przepisy
Poszukując przepisów na koper włoski znaleźć można tysiące wskazówek i opisów. Do najważniejszych z nich zaliczyć jednak należy napary, herbatki oraz syropy, wykazujące wspaniałe właściwości zdrowotne. Poniżej przedstawiamy najważniejsze z przepisy na koper włoski do picia.
Napar z nasion kopru włoskiego
Napar z nasion fenkułu stosuje się najczęściej w przypadku bólów brzucha i problemów z trawieniem. Do jego przygotowania stosujemy:
- 1 łyżkę nasion zalewamy 2 szklankami zimnej wody, po czym podgrzewamy do zagotowania,
- następnie napar odstawiamy na ok. 15 min. pod przykryciem,
- całość przecedzamy i pijemy 2-3 razy dziennie po ok. pół szklanki.
- u dzieci, w zależności od wieku, stosuje się zazwyczaj 1 łyżeczkę lub łyżkę co 3 godziny.
Napar z nasion kopru ma właściwości wiatropędne.
Herbatka z fenkułem na przeziębienie
Fenkuł to również doskonały składnik herbatki, przywracającej siły w trakcie i po przeziębieniu. Do jej przygotowania należy:
- drobno pokrojony kawałek imbiru, mniej więcej wielkości kciuka, wrzucić do garna z 2 kubkami wody,
- dodać do niego łyżkę nasion kopru włoskiego i doprowadzić całość do wrzenia,
- po zmniejszeniu temperatury gotowania dodać, według własnych preferencji, goździki, kurkumę, cynamon, anyż, kardamon i liść laurowy,
- całość należy jeszcze gotować pod przykryciem ok 5 min, po czym przecedzić,
- do herbaty dodać możemy łyżkę miodu lub soku z czarnego bzu, a także plastry cytryny.
Sok z czarnego bzu można zastąpić np. sokiem malinowym, sokiem żurawinowym lub sokiem porzeczkowym.
Syrop z kopru włoskiego
Syrop z nasion fenkułu to tradycyjny środek na wiele dolegliwości układu trawiennego. Przygotować go można dodając do połowy drobno roztartych w moździerzu lub zmielonych nasion kopru włoskiego, 1 łyżeczkę dobrej jakości miodu. Całość należy dokładnie rozetrzeć i połączyć.
Syrop stosuje się na problemy trawienne, ale także przy infekcjach górnych dróg oddechowych. Dzieciom, w zależności od wieku, podaje się najczęściej 2 razy w niewielkich ilościach. Matkom karmiącym piersią poleca się jako naturalny środek pobudzający laktację.
Herbatka z koprem włoskim na wzmocnienie i oczyszczenie
Herbatka z fenkułem doskonale wspomaga przemianę materii, a także pomaga utrzymać właściwy poziom cholesterolu, usuwa z organizmu substancje toksyczne oraz zmniejsza ryzyko wystąpienia miażdżycy. Do jej przygotowania należy:
- 1 łyżkę nasion kopru włoskiego wymieszać z połowami łyżek: liści karczocha, korzenia cykorii podróżnika, kwiatu nagietka, liści mięty i korzenia mniszka,
- całość należy zalać szklanką wrzątku i parzyć pod przykryciem przez ok. 15 min.
Herbatę najczęściej poleca się pić 2 razy dziennie po pół szklanki. Ten wyjątkowy napój ziołowy sprawdza się w szczególności w przypadku niedomagań wątroby, przy wzdęciach, przy problemach trawiennych, a także przy stanach skurczowych mięśni gładkich i przewodów żółciowych.
Gdzie kupić koper włoski
Koper włoski coraz częściej dostępny jest w większości supermarketów oraz dobrych sklepach z warzywami. Sprzedaje się go w postaci bulw, z usuniętymi liśćmi, najczęściej na kilogramy. Cena kopru włoskiego oscyluje między kilka a kilkanaście złotych za kg. Fenkuł w postaci nasion uznawany jest za cenną przyprawę do wielu różnych dań.
Nasiona kopru włoskiego najczęściej można kupić w sklepach zielarskich i ze zdrową żywnością. Można go również spotkać w małych saszetkach sprzedawanych w sklepach sieciowych i supermarketach. Cena nasion fenkułu oscyluje miedzy kilka a kilkanaście zł za 100 gr.
Koper włoski przeciwwskazania i skutki uboczne
Fenkuł jest uważany za dość bezpieczny produkt spożywczy, niemniej jednak może wywoływać reakcje alergiczne oraz dawać niepożądane skutki przy określonych chorobach. Może reagować z niektórymi lekami działającymi na ośrodkowy układ nerwowy. Należy stosować go z ostrożnością w przypadku pacjentów z cukrzycą lub hipoglikemią oraz z podwyższonym poziomem trójglicerydów. Stosowany doustnie w dużych ilościach może powodować podrażnienie błon śluzowych przewodu pokarmowego, trudności w oddychaniu, kołatanie serca i różne problemy neurologiczne.
Olejek eteryczny z kopru włoskiego swoją aktywność zawdzięcza obecności anetolu. Niewłaściwie przechowywany może stanowić zagrożenie dla zdrowia. W wyniku złych warunków przechowywania np. długotrwałego narażenia na działanie światła w olejku pojawiają się pochodne anetolu, które wykazują aktywność estrogenną i hepatotoksyczną. Zwiększa się także zawartość produktów utleniania anetolu – aldehydu i kwasu anyżowego, które również działają toksycznie.
Źródła
Abascal, K., & Yarnell, E. (2008). Botanical galactagogues. Alternative & Complementary Therapies, 14(6), 288-294. online.liebertpub.com/doi/abs/10.1089/act.2008.14602
Alexandrovich, I., Rakovitskaya, O., Kolmo, E., Sidorova, T., & Shushunov, S. (2003, July-August). The effect of fennel (Foeniculum Vulgare) seed oil emulsion in infantile colic: a randomized, placebo-controlled study. Alternative Therapies in Health and Medicine, 9(4), 58-61. ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12868253
Burnett, B. (2008). Hearty fennel. American Herb Association Quarterly Newsletter, 23(2), 12. Retrieved from. connection.ebscohost.com/c/articles/32183940/hearty-fennel
Gori, L., Gallo, E., Mascherini, V., Mugelli, A., Vannacci, A., & Firenzuoli, F. (2012, July 29). Can estragole in fennel seed decoctions really be considered a danger for human health? A fennel safety update. Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine, 860542
ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3414240/
Jamwal, N. S., Kumar, S., & Rana, A. C. (2013). Phytochemical and pharmacological review on Foeniculum vulgare. Pharma Science Monitor, 4(3), 326-341. pharmasm.com/current_issue2.php?archive=37
Lagasse, P. (2013). Columbia Electronic Encyclopedia, 6th Edition. Columbia University: New York.
Mayo Clinic Staff. (2014, May 14). Colic: Causes. mayoclinic.org/diseases-conditions/colic/basics/causes/con-20019091
Nasehi, M., Sehhatie, F., Zamanzadeh, V., Delazar, A., Javadzadeh, Y., & Chongheralu, B. M. (2013). Comparison of the effectiveness of combination of fennel extract/vitamin E with ibuprofen on the pain intensity in students with primary dysmenorrhea. Iranian Journal of Nursing & Midwifery Research, 18(5), 355-359. ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3877456/
Yamaski, S., Asakura, M., Neogi, S., Hinenoya, A., Iwaoka, E., & Aoki, S. (2011). Inhibition of virulence potential of Vibrio cholera by natural compounds. Indian Journal of Medical Research, 133(2), 232-239. Retrieved from. ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3089057/?report=reader – __ffn_sectitle
