Lukrecja (Glycyrrhiza L.) to rodzaj byliny, występującej głównie w Europie i Azji. Obecnie uprawiana jest w wielu krajach na świecie, w tym również w Polsce, a obejmuje ona co najmniej 21 gatunków. Dzięki licznym właściwościom zdrowotnym jest jedną z najstarszych roślin stosowanych w lecznictwie.
Już w starożytnym Egipcie, Grecji i Rzymie lukrecja uchodziła za bardzo skuteczny lek. Jest wymieniona w papirusie Ebersa, pochodzącym z okresu ponad 2500 lat temu. Wysoko ceniona była również w medycynie chińskiej, gdzie zwana była „dziadkiem ziół” i stosowana w postaci surowego korzenia i startego proszku. Lukrecja w Europie w szerszym zakresie doceniona została dopiero w XV w., kiedy powstały z niej pierwsze produkty przetworzone, głównie przez suszenie ekstraktu pochodzącego z gotowania korzeni.
Współczesne badania potwierdziły cenne właściwości lukrecji, dzięki czemu znalazła ona zastosowanie w medycynie, w przemyśle spożywczym i kosmetyce. Surowcem zielarskim jest korzeń wraz z odłogami, zwany naukowo Radix Liquiritia. Surowiec ten pozyskiwany jest z jednego gatunku lub mieszaniny lukrecji gładkiej, lukrecji chińskiej i Glycyrhhiza inflata.
Lukrecja – Charakterystyka odżywcza
Najbardziej popularną odmianą rośliny jest lukrecja gładka – Glycyrrhiza glabra. Rodzajowa nazwa wywodzi się z języka greckiego, gdzie oznacza: glykos – słodki i rhiza – korzeń. Tym samym nazwa botaniczna wiąana jest ze słodkim smakiem korzenia, a nazwa gatunkowa glabra – odnosi się do nasion, które mają gładką powierzchnię.
Korzeń lukrecji zawiera kwas glicyryzynowy, który występuje w postaci mieszaniny soli potasowej, wapniowej i magnezowej, zwanej glicyryzyną. Jest on substancją ok. 50 razy słodszą od sacharozy. Oprócz kwasu zawiera również glikozydy, flawonoidy, garbniki, olejki eteryczne, żywice, saponiny, związki lipidowe, aminokwasy oraz sole mineralne. Substancje te wykazują właściwości: przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, przeciwwrzodowe, przeciwrakowe, antydoksyjne, a także wykrztuśne, moczopędne, i rozkurczające.
Lukrecja DGL DeGlicyryzowana Lukrecja to standaryzowany wyciąg z rośliny lukrecji o zawartości poniżej 1% glicyryzyny. W celach leczniczych wykorzystywany jest suszony korzeń, z którego przygotowuje się odwary, ekstrakty, a także wykorzystuje jako suplement diety w postaci kapsułek.
Zdrowotne właściwości i sposoby wykorzystania lukrecji
Dolegliwości przewodu pokarmowego i wątroby
Wyciąg z lukrecji zwiększa wydzielanie soku żołądkowego, pobudza przemianę materii, zapobiega wzdęciom oraz kolce jelitowej. Działa przeciwzapalnie na błony śluzowe żołądka i jelit. Stymuluje naturalne mechanizmy obronne, które zapobiegają powstawaniu wrzodów. Poprawia zarówno jakość, jak i ilość substancji ochronnych, wyściełających przewód pokarmowy. Zwiększa także żywotność komórek jelitowych i poprawia dostarczenie krwi do błony śluzowej jelita. Hamuje uwalnianie histaminy z uszkodzonych tkanek, a więc działa przeciwbólowo. Wiele badań klinicznych, przeprowadzonych na przełomie dziesiątek lat wykazało, że lukrecja DGL jest związkiem aktywnym skutecznie działającym przeciw wrzodom w układzie trawiennym.
Składniki lukrecji chronią wątrobę przed marskością i stłuszczeniem, a także przed toksycznym wpływem węglowodorów i metali ciężkich. Badania in vitro prowadzone na komórkach raka wątroby wykazały, że glicyryzyna i kwas glicyretynowy w sposób istotny hamują wzrost DNA i RNA wirusów zapalenia wątroby typu A i C, a także wirusa opryszczki pospolitej i półpaśca. Obniżają ponadto stężenie diglicerydów, zapobiegając powstawaniu nadtlenków i wolnych rodników. Lukrecja przeciwdziała kortyzolowej stymulacji cholesterolu w wątrobie, atrofii grasicy i zanikowi kory nadnerczy. Kortyzol to niezbędny do życia główny hormon produkowany przez korę nadnerczy. Glicyryzyna chroni przed spadkiem kortyzolu odpowiedzialnego za powstawanie przeciwciał, reakcji stresowych i stanów zapalnych. Lukrecja pomocna jest również jako środek przywracający prawidłowe funkcjonowanie kory nadnerczy po kuracjach sterydami, a także jako preparat wzmacniający odporność organizmu.
Pomoc w walce z rakiem
Niedawno przeprowadzane w USA badania dowiodły, że zawarta w lukrecji glicyryzyna wykazuje szereg prozdrowotnych właściwości. Działa antyalergicznie, przeciwbakteryjnie, przeciwzapalnie, a także przeciwnowotworowo. Niestety jej nadmiar w organizmie może wywołać działania niepożądane, takie jak zaburzenia rytmu serca, nagłe skoki ciśnienia, a nawet obrzęk mózgu. Na szczęście naukowcom udało się wyizolować z korzenia lukrecji inną substancję o działaniu antynowotworowym – izoanguston A, która w przeciwieństwie do gliceryzyny jest znacznie bardziej bezpieczna w stosowaniu. Wyniki swoich badań naukowcy opisali w magazynie „Cancer Prevention Research”.
Wspomaganie pracy układu oddechowego
Korzeń lukrecji jest skutecznym środkiem przeciwzapalnym, wykrztuśnym i rozluźniającym. Dzięki tym właściwościom stosowany jest przy wielu problemach pracy układu oddechowego, m.in. przy nieżycie oskrzeli i gardła, w zapaleniu oskrzeli, astmie, w zaflegmieniu górnych dróg oddechowych, w suchym uporczywym kaszlu, w chrypie, w zapaleniu migdałków oraz infekcji dziąseł.
Skuteczniejsza walka z próchnicą
Dzięki swoim bakteriobójczym właściwościom lukrecja zmniejsza liczebność paciorkowca zieleniejącego, który wchodzi w skład naturalnej flory bakteryjnej jamy ustnej, i który jest głównym czynnikiem rozwoju próchnicy i innych chorób zębów. Potwierdzają to wyniki badań naukowców z USA, opublikowanych przez Europejską Akademię Stomatologii Dziecięcej. Wynika z nich, że spożywanie bezcukrowych słodyczy z ekstraktem pozyskanym z korzenia lukrecji znacząco wpływa na powstrzymanie próchnicy u dzieci. Wyniki te mają potwierdzenie w prowadzonych statystykach. W Skandynawii, gdzie cukierki na bazie korzenia lukrecji są bardzo popularne, wskaźnik próchnicy oscyluje 2-10%, natomiast w Polsce ponad 80% 6-latków cierpi na próchnicę. Badania innych naukowców przekonują, że lukrecja zapobiega osadzaniu się kamienia nazębnego i powstawaniu trwałych przebarwień.
Łagodzenie objawów PMS i menopauzy
Objawy zespołu napięcia przedmiesiączkowego to przede wszystkim obniżony nastrój, zakłócenia snu, uderzenia gorąca i zatrzymanie wody w organizmie. Stan ten przypisuje się zwiększeniu stężenia estrogenu w stosunku do progesteronu. Zawarte w lukrecji składniki aktywne chronią organizm kobiety przed nadmiarem tych aktywnych estrogenów, tłumiąc rozkład progesteronu. Posiada więc właściwości regulujące pracę układu hormonalnego, które są niezwykle ważne w okresie menopauzy.
Antidotum na problemy skórne
Głównym składnikiem aktywnym korzenia lukrecji jest kwas glicyryzynowy – glicyryzyna. Związek ten odznacza się szerokim spektrum działania leczniczego, a jego cenne właściwości wykorzystuje się w leczeniu chorób skórnych.
- Działa antybakteryjnie, przeciwgrzybiczno i antywirusowo, a do tego jest bardzo dobrze tolerowany przez skórę, łatwo penetruje w jej głąb i nawilża, bez wywoływania skutków ubocznych. Wspomaga także regenerację komórkową i wzmacnia naczynka krwionośne.
- Glicyryzyna działa przeciwalergicznie, przeciwobrzękowo, stymuluje układ immunologiczny, łagodzi stany zapalne skóry, podrażnienia, przyśpiesza gojenie ran oraz naturalnie wspomaga leczenie zmian atopowych skóry.
- Związek ten hamuje działanie enzymu, rozkładającego naturalny kwas hialurowy w skórze, który odpowiada za jędrność i nawilżanie skóry, dlatego polecany jest również jako składnik przeciwzmarszczkowy. Glicyryzyna działa także antyoksydacyjnie.
- Zmniejsza aktywność melanocytów, komórek produkujących brązowy barwnik i tym samym redukuje przebarwienia skóry.
Lukrecja – Zastosowanie w kosmetyce
Prężnie rozwijający się przemysł kosmetyczny również zauważył i docenił potęgę lukrecji. Dzięki temu, że zawiera ona glicyryzynę, saponiny, flawonoidy i kwasy organiczne doskonale sprawdza się jako jeden ze składników wielu kosmetyków pielęgnacyjnych. Posiada ona właściwości zatrzymujące wodę w tkankach, a co za tym idzie nawilżające i kojące skórę. Flawonoidy zawarte w ekstraktach z lukrecji pełnią dwojaką funkcję – przeciwdziałają utlenianiu obecnych w kosmetyku substancji tłuszczowych i witamin, a także ochraniają skórę przed uszkodzeniami spowodowanymi przez wolne rodniki.
Kosmetyki na bazie lukrecji polecane są osobom o cerze suchej, wrażliwej i naczyniowej, ponieważ wspomagają regenerację komórkową i wzmacniają naczynka krwionośne. Dzięki właściwościom bakteriobójczym, preparaty zawierające wyciąg z lukrecji mogą być z powodzeniem stosowane również w celu pielęgnacji cery tłustej i trądzikowej. Lukrecja łagodzi stany zapalne skóry, podrażnienia, zaczerwienienia i obrzęki oraz sprawia, że rany po wypryskach goją się szybciej. Pomaga także przy leczeniu łuszczycy i atopowego zapalenia skóry. Znalazła zastosowanie w wielu szamponach, kremach, tonikach, żelach i płynach do kąpieli. Ponadto jest stosowana w kremach przeciwzmarszczkowych, gdyż dzięki substancjom immunostymulującym i antyoksydacyjnym, silnie regeneruje komórki skóry, która z wiekiem wiotczeje.
Zawarta w lukrecji glicyryzyna jest substancją pobudzającą mikrokrążenie, a przez to usprawniającą przepływ limfy. Pozwala to na jej zastosowanie w kosmetykach antycellulitowych. Znana jest także z właściwości hipopigmentacyjnych i jest z powodzeniem stosowana w produkcji kosmetyków wybielających. Docenić należy również działanie antygrzybiczne lukrecji w stosunku do drożdży z gatunku Candida albicans, odpowiadających za zmiany grzybicze skóry. Dlatego może być wykorzystywana w produkcji kremów do pielęgnacji stóp i rąk.
Promieniowanie ultrafioletowe przyczynia się do szybszego powstawania wolnych rodników, które niszczą zdrowe komórki skóry. Przyczynia się to także do niszczenia mechanizmów regulacji funkcji skóry. W konsekwencji może doprowadzić do szybszego fotostarzenia, którego widocznymi objawami są zmarszczki, utrata jędrności skóry i hiperpigmentacja. Aby ograniczyć negatywne efekty działania promieniowania UV na skórę do kosmetyków dodawana jest m in. lukrecja, która dzięki zawartości glicyryzyny i flawonoidów działa przeciwutleniająco i przeciwzapalnie.
Inne zastosowania lukrecji
- Jako środek spożywczy lukrecja stosowana jest głównie w przemyśle cukierniczym w krajach skandynawskich, Holandii, krajach nadbałtyckich i północnych Niemczech. Bardzo często jest to słona lukrecja – odmiana lukrecji z dodatkiem chlorku amonu, który nadaje cierpki, słony smak. Powstałe z lukrecji cukierki mają charakterystyczną, ciemną lub nawet czarną barwę. Lukrecja jest również składnikiem włoskiego likieru sambuca. Jej smak przypomina anyż, dlatego można go znaleźć w tureckiej raki, w bułgarskiej mastice lub francuskim pastis.
- W przemyśle tytoniowym ekstrakty z lukrecji stosuje się jako przyprawy smakowej.
- Również w browarnictwie występuje jako przyprawa przy produkcji niektórych gatunków piwa.
Lukrecja – Przeciwwskazania i skutki uboczne
Lukrecja mimo, że jest doskonałym środkiem leczniczym o szerokim spektrum działania, może wywoływać pewne skutki uboczne. Wyciągi i ekstrakty z lukrecji są niewskazane przy: nadciśnieniu tętniczym, kamicy żółciowej, marskości wątroby oraz niewydolności nerek. To samo dotyczy kobiet w ciąży i matek karmiących piersią. Lukrecja może wchodzić w reakcje z innymi lekami i zaburzać prawidłowe funkcjonowanie organizmu, dlatego przyjmując regularnie leki warto skonsultować się z lekarzem przed wprowadzeniem jej do swojej codziennej diety. Przyjmowanie lukrecji nie powinno trwać dłużej niż 4 tygodnie. Nie zastosowanie się do tego zalecenia może powodować różne skutki uboczne w postaci np. arytmii serca, podwyższonego ciśnienia, zatrzymania płynów w organizmie, powstawanie obrzęków, zawrotów i bólu głowy, a także innych dolegliwości.
Źródła
Elsevier. (2015). Licorice manufacturers encouraged to state daily limit of consumption. sciencedaily.com/releases/2015/03/150302081147.htm
Haghshenas V, et al. (2014). Glycyrrhetinic acid inhibits cell growth and induces apoptosis in ovarian cancer A2780 cells. DOI: doi.org/10.5681/apb.2014.064
Hesham R, et al. (2012). Licorice abuse: Time to send a warning message. ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3498851/
Hosseinzadeh H, et al. (2015). Pharmacologica effect of Glycyrrhiza spp. and its bioactive constituents: Update and review. onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ptr.5487/full
Joint FAO/WHO expert committee on food additives, sixty-third meeting. (2004). who.int/ipcs/publications/jecfa/en/summary_final.pdf?ua=1
Lee KL. (2015). Indigenization of licorice and its meaning during the early days of the Joseon Dynasty. DOI: doi.org/10.13081/kjmh.2015.24.423
Omar HR, et al. (2012). Licorice abuse: time to send a warning message. DOI:
doi.org/10.1177/2042018812454322
Ottenbacher R, et al. (2015). South Dakota Medicine: The Journal of the South Dakota State Medical Association. ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26380428
PC-SPES for health professionals. (2016). cancer.gov/about-cancer/treatment/cam/hp/pc-spes-pdq
