Oparzenia są uszkodzeniami tkanki wynikającymi z narażenia jej na działanie wysokiej temperatury, promieni słońca lub innego promieniowania, kontaktu chemicznego lub elektrycznego. Oparzenia mogą być drobnymi problemami medycznymi lub nawet stanami zagrożenia życia. Poniżej przedstawiamy najważniejsze informacje na temat ich charakterystyki, klasyfikacji i sposobów leczenia.
Leczenie poparzeń zależy od lokalizacji i ciężkości uszkodzeń. Oparzenia słoneczne i małe oparzenia można zazwyczaj leczyć w domu. Głębokie lub rozpowszechnione oparzenia wymagają natychmiastowej pomocy lekarskiej. Niektóre osoby wymagają leczenia w wyspecjalizowanych ośrodkach leczenia.
W przypadku oparzeń, które są głębokie lub obejmują dłonie, stopy, twarz, pachwinę, pośladki, duże stawy lub dużą część ciała, zareaguj natychmiast udając się do ośrodków nagłej pomocy medycznej SOR. Lekarz w przychodni może zalecić badanie przez dermatologa, specjalistę od oparzeń, chirurga lub innego specjalisty. W przypadku innych oparzeń może być konieczna wizyta u lekarza rodzinnego.
Objawy oparzenia
Objawy związane z oparzeniami różnią się w zależności od głębokości uszkodzenia skóry. Może minąć nawet dzień lub dwa, zanim pojawią się wyraźne objawy ciężkiego stanu chorobowego.
- Oparzenia I stopnia – to niewielkie uszkodzenia, które wpływają tylko na zewnętrzną warstwę skóry (naskórek). Mogą powodować zaczerwienienie i ból.
- Oparzenia II stopnia – ten rodzaj oparzeń wpływa zarówno na naskórek, jak i na drugą warstwę skóry, czyli skórę właściwą. Może powodować obrzęk i zaczerwienienie, zbielałą lub zbrązowiałą skórę. Przy tego rodzaju problemie mogą także powstawać pęcherze, a ból może być silny. Głębokie oparzenia II stopnia mogą powodować blizny.
- Oparzenie III stopnia – to poważne schorzenie, które sięga do grubej tkanki pod skórą. Uszkodzone obszary mogą być czarne, brązowe lub białe. Oparzenia III stopnia mogą zniszczyć nerwy, powodując drętwienie.
- Oparzenia IV stopnia – charakteryzuje się głębokimi ranami, sięgającymi głębszych tkanek – mięśni, kości i narządów wewnętrznych. Ponadto zmiany są nieodwracalne i da się zauważyć zwęglenia, utratę naczyń krwionośnych oraz zakończeń nerwowych.
Do oparzeń może dojść po dłuższym działaniu na skórę temperatury 42°C. W takim przypadku po kilku godzinach naskórek może zacząć ulegać martwicy. Przyjmuje się także, że w temperaturze ok. 55°C do uszkodzeń dochodzi już po 3 minutach, a przy 70°C po zaledwie 1 sekundzie.
Kiedy iść do lekarza?
Zaleca się korzystanie z pomocy medycznej w nagłych wypadkach, w szczególności w przypadku oparzeń:
- pokrywających dłonie, stopy, twarz, pachwinę, pośladki, duże stawy lub dużą część ciała,
- głębokich i dotykających wszystkich warstw skóry lub nawet głębszych tkanek,
- powodujących, że skóra wygląda na znacznie grubszą,
- wyglądających na zwęglone lub mających plamy czarne, brązowe lub białe,
- spowodowanych przez chemikalia lub elektryczność,
- powodujących trudności w oddychaniu lub innych dolegliwości dróg oddechowych.
W nagłych wypadkach zawsze należy udzielić pierwszej pomocy podczas oczekiwania na profesjonalny zespół medyczny. Należy się także kontaktować z lekarzem, jeśli wystąpią:
- objawy zakażenia, takie jak wycieki z rany, nasilający się ból, zaczerwienienie i obrzęk,
- rany, które są duże lub nie goją się w ciągu dwóch tygodni,
- nowe, niewyjaśnione objawy,
- znaczne blizny.
Oparzenia mogą być spowodowane przez:
- ogień,
- gorącą ciecz lub opary,
- gorący metal, szkło lub inne przedmioty,
- prąd elektryczny,
- promieniowanie, np. rentgenowskie,
- światło słoneczne lub inne źródła promieniowania ultrafioletowego, takie jak łóżko opalające,
- substancje chemiczne, takie jak silne kwasy, ług, rozcieńczalnik lub benzyna.
Do bardzo często występujących, ale często lekceważonych, należą oparzenia słoneczne. Najczęściej nie mają one najczęściej gwałtownych objawów, jednak ich skutek może wystąpić po kilku godzinach, dniach, a nawet latach.
Komplikacje po oparzeniach
Powikłania głębokich lub rozległych oparzeń mogą obejmować:
- infekcję bakteryjną, która może prowadzić do zakażenia krwi (posocznica),
- utratę płynów, w tym niewielką objętość krwi (hipowolemia),
- niebezpiecznie niską temperaturę ciała (hipotermia),
- problemy z oddychaniem po narażeniu na gorące powietrze lub dym,
- blizny lub prążkowane obszary spowodowane przez przerost tkanki bliznowatej (bliznowce),
- problemy z kośćmi i stawami, np. gdy blizny powodują skrócenie i zaciśnięcie skóry, mięśni lub ścięgien (przykurcze).
Diagnoza oparzeń
Lekarz jest w stanie wizualnie ocenić intensywność oparzenia, badając uszkodzoną skórę. Może zalecić przeniesienie do wyspecjalizowanego ośrodka leczenia oparzeń, jeśli rany obejmują więcej niż 10% całkowitej powierzchni ciała, są bardzo głębokie, znajdują się na twarzy, stopach lub w pachwinie.
Lekarz sprawdzi zapewne, czy nie ma innych obrażeń i może zlecić testy laboratoryjne, zdjęcia rentgenowskie lub inne procedury diagnostyczne.
Leczenie oparzenia
Większość drobnych oparzeń można leczyć w domu, gdyż zwykle goją się w ciągu kilku tygodni.
W przypadku poważnych oparzeń, po udzieleniu odpowiedniej pierwszej pomocy i ocenie stanu, leczenie może obejmować leki, opatrunki na rany, terapię i zabiegi chirurgiczne. Celem leczenia jest opanowanie bólu, usunięcie martwej tkanki, zapobieganie infekcjom, zmniejszenie ryzyka powstaniu blizn i odzyskanie funkcji organizmu.
Osoby z ciężkimi oparzeniami mogą wymagać leczenia w wyspecjalizowanych ośrodkach. Mogą potrzebować przeszczepów skóry w celu pokrycia dużych obszarów ciała. Mogą również potrzebować wsparcia emocjonalnego i miesięcy kontynuacji opieki, takich jak fizykoterapia.
Po otrzymaniu pierwszej pomocy po poważnym urazie, opieka medyczna może obejmować leki i produkty, które mają aktywować skórę do leczenia.
- Zabiegi na bazie wody – Zespół opiekuńczy może stosować takie techniki, jak ultradźwiękowa terapia mgłą, do czyszczenia i stymulowania zranionej tkanki.
- Płyny zapobiegające odwodnieniu – Do zapobiegania odwodnieniu i niewydolności narządowej mogą być potrzebne płyny podawane dożylne.
- Leki przeciwbólowe i przeciwlękowe – Oparzenia mogą być niezwykle bolesne i wiązać się z odczuwaniem traumy. W takim wypadku może być konieczne zastosowanie leków na bazie morfiny i leków przeciwlękowych, szczególnie w przypadku zmiany opatrunku.
- Kremy i maści – W przypadku braku potrzeby przeniesienia do wyspecjalizowanego ośrodka medycznego, lekarz może wybierać spośród wielu miejscowych produktów do wspomagania gojenia się ran, takich jak bacytracyna i sulfadiazyna srebra (Silvadene). Pomagają one zapobiegać infekcji i przygotowują ranę do zamknięcia.
- Opatrunki – Lekarz może nakazać użyć różnych specjalistycznych opatrunków na rany, aby przygotować je do skutecznego leczenia. Jeśli zostanie się przeniesionym do ośrodka leczenia oparzeń, rana będzie prawdopodobnie pokryta jedynie suchą gazą.
- Leki zwalczające infekcje – Jeśli rozwinie się infekcja, najbardziej prawdopodobna będzie potrzeba zastosowania antybiotyków.
- Zastrzyki przeciwtężcowe – Lekarz może zalecić zastrzyk przeciwtężcowy po urazie oparzeniowym.
Terapia fizyczna i zajęciowa
Jeśli oparzony obszar ciała jest znaczny, szczególnie jeśli obejmuje jakiekolwiek stawy, może być konieczne wykonywanie ćwiczeń fizykoterapeutycznych. Mogą one pomóc w rozciągnięciu skóry, dzięki czemu stawy mogą pozostać elastyczne. Inne rodzaje ćwiczeń mogą poprawić siłę i koordynację mięśni. Terapia zajęciowa może pomóc w przypadku trudności w wykonywaniu codziennych czynności.
Procedury chirurgiczne i inne
Może być potrzebna jedna lub więcej z następujących procedur:
- Pomoc w oddychaniu – W przypadku oparzenia twarzy lub szyi, może puchnąć gardło. Jeśli wydaje się to prawdopodobne, lekarz może wprowadzić rurkę do tchawicy, aby zapewnić dopływ tlenu do płuc.
- Rurka do karmienia – Osoby z rozległymi oparzeniami mogą potrzebować wsparcia żywieniowego. Lekarz może nakazać włożenie rurki do karmienia przez nos do żołądka.
- Stomia wokół rany – Jeśli strup oparzeniowy okala całkowicie kończynę, może się zacieśnić i odciąć krążenie krwi. Strup, który przebiega wokół klatki piersiowej, może utrudniać oddychanie. Z tego powodu lekarz może go przeciąć, aby złagodzić tę niedogodność.
- Przeszczepy skóry – Przeszczep skóry to zabieg chirurgiczny polegający na tym, że fragmenty zdrowej tkanki są używane do zastąpienia tkanki uszkodzonej głębokim poparzeniem. Skórę od zmarłych dawców lub świńską można wykorzystać jako tymczasowe rozwiązanie.
- Operacja plastyczna – Chirurgia plastyczna, czyli rekonstrukcja, może poprawić wygląd blizny po oparzeniu i zwiększyć elastyczność stawów dotkniętych bliznami.
Styl życia i domowe środki zaradcze
Aby leczyć niewielkie oparzenia, wykonaj następujące kroki:
- Ostudź oparzenie – Trzymaj poparzony obszar pod chłodną (nie zimną) bieżącą wodą lub zastosuj zimny, mokry kompres, aż ból się wyraźnie zmniejszy. Nie używaj lodu. Nałożenie lodu bezpośrednio na oparzenie może spowodować dalsze uszkodzenie tkanki.
- Usuń pierścionki lub inne ciasne przedmioty – Postaraj się to zrobić szybko i delikatnie, zanim spalony obszar napuchnie.
- Nie przekłuwaj pęcherzy – Pęcherze wypełnione płynem chronią przed infekcją. W przypadku pęknięcia pęcherza należy wyczyścić obszar wodą, a opcjonalnie można użyć do tego celu łagodne mydło. Poleca się także zastosowanie maści antybiotykowej, jednak w przypadku pojawienia się wysypki, należy przestać jej stosować.
- Zastosuj balsam – Po całkowitym schłodzeniu oparzenia należy zastosować balsam, na przykład taki, który zawiera aloes. Pomaga to zapobiegać wysychaniu i zapewnia ulgę.
- Bandażuj oparzenie – Zakryj oparzenie sterylnym bandażem z gazy (nie watą). Owiń go luźno, aby uniknąć nacisku na poparzoną skórę. Bandaż utrzymuje powietrze poza okolicą poparzenia, zmniejsza ból i chroni bąble na skórze.
- Weź środek przeciwbólowy – Leki dostępne bez recepty, takie jak ibuprofen, naproksen lub acetaminofen mogą pomóc złagodzić ból.
- Zastanów się nad zastrzykiem antytężcowym.
- Niezależnie od tego, czy oparzenie było niewielkie, czy poważne, regularnie używaj kremów przeciwsłonecznych i balsamów, gdy rana zostanie wyleczona.
Radzenie sobie i wsparcie
Radzenie sobie z poważnym oparzeniem może być wyzwaniem, zwłaszcza, jeśli obejmuje duże obszary ciała lub znajduje się w miejscach łatwo widocznych dla innych osób, takich jak twarz lub dłonie. Potencjalne bliznowacenie, ograniczona ruchliwość i możliwe operacje zwiększają obciążenie psychiczne. W takim przypadku należy szukać wsparcia wśród najbliższych, a także zgłosić się o pomoc psychologiczną.
Zapobieganie oparzeniom
Aby zmniejszyć ryzyko typowych oparzeń domowych:
- Nigdy nie zostawiaj gorących naczyń na kuchence bez nadzoru.
- Przekręć uchwyty garnka w kierunku tylnej części pieca.
- Nie noś ani nie trzymaj dziecka podczas gotowania.
- Gorące płyny przechowuj w miejscu niedostępnym dla dzieci i zwierząt domowych.
- Trzymaj urządzenia elektryczne z dala od wody.
- Sprawdź temperaturę żywności przed podaniem jej dziecku i nie podgrzewaj butelki dla dziecka w kuchence mikrofalowej.
- Nigdy nie gotuj na piecu mając na sobie luźne ubrania, które mogłyby się zapalić się.
- Jeśli małe dziecko jest obecne, zablokuj mu dostęp do źródeł ciepła, takich jak piece, grille na wolnym powietrzu, kominki i grzejniki.
- Przed umieszczeniem dziecka na foteliku samochodowym, sprawdź paski lub sprzączki.
- Odłącz żelazka i podobne urządzenia, gdy nie są używane, a także przechowuj je poza zasięgiem małych dzieci.
- Nieużywane gniazda elektryczne zakrywaj osłonami bezpieczeństwa.
- Jeśli palisz wyroby tytoniowe, nigdy nie rób tego w łóżku.
- Upewnij się, że masz działające czujniki dymu na każdym piętrze w domu, a także regularnie je sprawdzaj i wymieniaj baterie przynajmniej raz w roku.
- Trzymaj gaśnicę na każdym piętrze domu.
- Podczas korzystania z chemikaliów zawsze noś ochronne okulary i odpowiednią odzież.
- Przechowuj chemikalia, zapalniczki i zapałki w miejscu niedostępnym dla dzieci.
- Nie używaj zapalniczek, które wyglądają jak zabawki.
- Ustaw termostat podgrzewacza wody na mniej niż 50°C, aby zapobiec oparzeniu – Przetestuj wodę w wannie przed umieszczeniem w niej dziecka.
- Bądź także czujny poza domem, szczególnie jeśli jesteś w miejscach z otwartym ogniem, chemikaliami lub przegrzanymi materiałami.