Rak odbytu jest stosunkowo rzadkim typem nowotworu, który występuje w końcowym odcinku układu wydalniczego. Kanał odbytu to krótka rurka na końcu odbytnicy, przez którą stolec opuszcza organizm. Rak odbytu może przede wszystkim powodować wcześniejsze oznaki i objawy, takie jak krwawienie i ból odbytu. Skuteczność jego leczenia tej poważnej choroby w znacznym stopniu zależy od stadium, w którym się znajduje. W niniejszym artykule opisujemy najczęstsze przyczyny, objawy, czynniki ryzyka i sposoby leczenia nowotworów odbytu.
Większość osób z rakiem odbytu leczonych jest kombinacją chemioterapii i radioterapii. Chociaż łączenie tych typów terapii zwiększa szansę na wyleczenie, zwiększa również ryzyko wystąpienia pewnych działań niepożądanych. Bardzo ważnym czynnikiem, decydującym o ich skuteczności, jest wczesne rozpoznanie objawów i podjęcie leczenia.
Objawy nowotworu odbytu
Typowe objawy i symptomy raka odbytu obejmują:
- krwawienie z odbytu lub odbytnicy,
- ból w okolicy odbytu,
- opuchlizna lub wyczuwalny guz odbytu,
- swędzenie odbytu.
Kiedy iść do lekarza?
Porozmawiaj z lekarzem na temat wszelkich objawów, które Cię niepokoją, szczególnie jeśli masz jakiekolwiek czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia raka odbytu.
Przyczyny nowotworu odbytu
Nowotwór odbytu powstaje, gdy mutacja genetyczna dotyka normalne i zdrowe komórki tego rejonu ciała. Zdrowe komórki rosną i rozmnażają się z określoną częstotliwością, ostatecznie umierając w określonym czasie. Nieprawidłowe komórki rosną i mnożą się poza kontrolą, i co ważne nie umierają w zaprogramowanym terminie. Gromadzące się nieprawidłowe komórki rakowe tworzą wówczas pewną masę, czyli guz. Komórki nowotworowe atakują pobliskie tkanki i mogą oddzielić się od początkowego guza, aby rozprzestrzenić się w innym miejscu ciała, tworząc tzw. przerzuty.
Rak odbytu jest ściśle związany z przenoszoną drogą płciową infekcją nazywaną wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV). Dowody na obecność wirusa HPV wykryto w większości przypadków tego rodzaju nowotworu. Uważa się, że HPV jest najczęstszą przyczyną rozwoju raka odbytu.
Rak odbytu a czynniki ryzyka
Odkryto kilka czynników zwiększających ryzyko wystąpienia i rozwoju nowotworu odbytu, w tym w szczególności:
- Starszy wiek – Większość przypadków tego rodzaju nowotworu występuje u osób w wieku 50 lat i starszych.
- Wielu partnerów seksualnych – Ludzie, którzy mają wielu partnerów seksualnych w ciągu swojego życia, są bardziej narażeni na raka odbytu.
- Seks analny – Osoby uprawiające seks analny mają zwiększone ryzyko wystąpienia tego rodzaju nowotworu.
- Palenie – Palenie papierosów może zwiększać ryzyko wystąpienia raka odbytu.
- Historia raka – U osób z rakiem szyjki macicy, sromu lub pochwy istnieje zwiększone ryzyko wystąpienia raka odbytu.
Infekcja HPV zwiększa ryzyko wielu nowotworów, w tym raka odbytu i raka szyjki macicy. Infekcja HPV jest przenoszoną drogą płciową infekcją, która może również powodować brodawki narządów płciowych.
Ludzie, którzy przyjmują leki w celu stłumienia ich układu odpornościowego, tzw. leki immunosupresyjne, w tym osoby, które otrzymały przeszczepy narządów, mogą mieć zwiększone ryzyko wystąpienia tego rodzaju nowotworu.
Wirus HIV, wywołujący AIDS, również hamuje układ odpornościowy i zwiększa ryzyko wystąpienia raka odbytu.
Zapobieganie nowotworom odbytu
Nie ma pewnej metody zapobiegania tego rodzaju nowotworom. Aby zmniejszyć ryzyko jego wystąpienia:
- Uprawiaj bezpieczniejszy seks – Powstrzymanie się od seksu lub uprawianie bezpiecznego seksu może pomóc w zapobieganiu HPV i HIV – dwóm wirusom przenoszonym drogą płciową, które mogą zwiększać ryzyko wystąpienia nowotworu odbytu. Jeśli zdecydujesz się na seks analny, zawsze używaj prezerwatyw.
- Zaszczep się przeciwko HPV – Dwie szczepionki – Gardasil i Cervarix – są podawane w celu ochrony przed zakażeniem HPV. Zarówno chłopcy, jak i dziewczęta mogą być szczepieni przeciwko HPV.
- Przestań palić – Palenie wyrobów tytoniowych zwiększa ryzyko wystąpienia również tego rodzaju nowotworu. Nie zaczynaj palić. Rzuć palenie, jeśli obecnie palisz.
Diagnoza nowotworu odbytu
Badania i procedury stosowane do diagnozy raka odbytu obejmują:
- Badanie kanału odbytu i odbytnicy pod kątem nieprawidłowości – Podczas badania lekarz w odbytnicy umieszcza palec w rękawiczce, próbując wyczuć zwiększone fragmenty, guzy itp.
- Wizualna kontrola kanału odbytu i odbytnicy – Lekarz może użyć krótkiej, oświetlonej rurki (anoskopu) do zbadania kanału odbytu i odbytnicy w poszukiwaniu czegoś niepokojącego.
- Wykonywanie zdjęć za pomocą fal dźwiękowych (ultradźwięków) kanału odbytu – Aby wykonać zdjęcie kanału odbytu, lekarz wprowadza do niego sondę podobną do grubego termometru. Sonda emituje fale dźwiękowe o wysokiej energii, zwane falami ultradźwiękowymi, które odbijają się od tkanek i narządów w ciele, tworząc obraz. Lekarz ocenia obraz, szukając czegoś niepokojącego.
- Pobieranie próbki tkanki do badań laboratoryjnych – Jeśli lekarz odkryje nietypowe miejsca, może pobrać małe próbki tkanki (biopsja) i przesłać je do laboratorium w celu analizy. Patrząc na komórki pod mikroskopem, lekarze mogą ustalić, czy komórki są rakowe.
Określanie zasięgu nowotworu
Po potwierdzeniu, że dany przypadek jest nowotworem odbytu, lekarz może zalecić dodatkowe testy w celu ustalenia, czy rozprzestrzenił się on na węzły chłonne lub na inne obszary ciała. Badania mogą obejmować:
- tomografię komputerową (CT),
- rezonans magnetyczny (MRI),
- pozytonową tomografię emisyjną (PET).
Stadia nowotworu odbytu są oznaczone za pomocą cyfr rzymskich w zakresie od 0 do IV, gdzie 0 powiązany jest z najniższymi etapami wskazującymi, że zmiany są małe i ograniczone do obszaru odbytu, a w stadium IV nowotwór rozprzestrzenił się na odległe obszary ciała.
System oceny zaawansowania nowotworu w dalszym ciągu ewoluuje i staje się coraz bardziej złożony, ponieważ lekarze poprawiają jego diagnozę i proces leczenia. Lekarz wykorzystuje diagnozę stopnia zaawansowania raka, aby wybrać terapie, które powinny być najbardziej odpowiednie.
Leczenie nowotworu odbytu
Sposób leczenia raka odbytu zależy od jego stadium, ogólnego stanu zdrowia i indywidualnych preferencji. Lekarze zazwyczaj leczą z raka odbytu stosując połączenie chemioterapii i radioterapii. Oba te sposoby leczenia wzajemnie się wzmacniają i zwiększają szanse na całkowite uleczenie.
Chemoterapia
Chemioterapeutyki są wstrzykiwane do żyły lub przyjmowane w postaci tabletek. Chemikalia przemieszczają się po całym ciele, zabijając szybko rosnące komórki, takie jak komórki rakowe. Niestety, uszkadzają one również zdrowe komórki, które szybko rosną, w tym te w przewodzie pokarmowym i mieszkach włosowych. Powoduje to działania niepożądane, takie jak nudności, wymioty i utrata włosów.
Radioterapia
Radioterapia wykorzystuje wysokoenergetyczne metody, takie jak promienie X i protony, do zabijania komórek rakowych. Podczas radioterapii umieszcza się pacjenta na stole, a duża maszyna porusza się wokół kierując promienie do określonych obszarów ciała, aby celować w miejsca zajęte przez nowotwór.
Promieniowanie może uszkodzić zdrową tkankę w pobliżu miejsca, w którym skierowane są promienie. Efekty uboczne mogą obejmować zaczerwienienie skóry oraz rany w odbycie i wokół niego, a także stwardnienie i kurczenie się kanału odbytu.
W przypadku raka odbytu zazwyczaj jest się poddawanym radioterapii przez pięć lub sześć tygodni. Chemioterapię zwykle podaje się w pierwszym tygodniu i piątym tygodniu. Lekarz dostosowuje harmonogram leczenia w oparciu o charakterystykę choroby i ogólny stan zdrowia.
Chociaż połączenie chemioterapii i radioterapii zwiększa skuteczność tych dwóch sposobów leczenia, powoduje również bardziej prawdopodobne skutki uboczne. Warto przedyskutować z lekarzem, jakich efektów ubocznych można się spodziewać.
Chirurgia
Lekarze zazwyczaj stosują różne procedury w celu usunięcia raka odbytu w zależności od jego stadium:
Bardzo małe nowotwory mogą zostać usunięte podczas operacji. Podczas tej procedury chirurg usuwa guz i niewielką ilość zdrowej tkanki, która go otacza.
Ponieważ guzy są małe, nowotwory we wczesnym stadium można czasami usunąć bez uszkodzenia mięśni zwieracza odbytu otaczających kanał odbytu. Mięśnie zwieracza odbytu kontrolują ruchy jelit, więc lekarze pracują nad utrzymaniem mięśni w stanie nienaruszonym.
W zależności od nowotworu lekarz może zalecić chemioterapię i radioterapię po operacji.
Jeśli nowotwór nie zareagował na chemioterapię i radioterapię lub jest w zaawansowanym stadium, lekarz może zalecić bardziej rozległą operację zwaną wycięciem brzuszno-płodowym, która jest czasami określana jako resekcja AP. Podczas tej procedury chirurg usuwa kanał odbytu, odbytnicę i część okrężnicy. Następnie chirurg przytwierdza pozostałą część okrężnicy do otworu (stomii) w jamie brzusznej, przez który odpady metaboliczne opuszczają ciało i zbierają w torebce kolostomijnej.
Opieka wspomagająca – paliatywna
Opieka paliatywna to specjalistyczna opieka medyczna, która koncentruje się na łagodzeniu bólu i innych objawów poważnej choroby. Specjaliści opieki paliatywnej współpracują z pacjentem, jego rodziną i innymi lekarzami, aby zapewnić dodatkowe wsparcie, które uzupełnia bieżącą opiekę. Opieka paliatywna może być stosowana podczas innych agresywnych terapii, takich jak chirurgia, chemioterapia lub radioterapia.
Kiedy opieka paliatywna jest stosowana wraz z wszystkimi innymi odpowiednimi terapiami, osoby z nowotworem mogą czuć się lepiej i żyć dłużej.
Opieka paliatywna jest zapewniana przez zespół lekarzy, pielęgniarek i innych specjalnie wyszkolonych specjalistów. Zespoły opieki paliatywnej mają na celu poprawę jakości życia osób chorych na raka i ich rodzin.
Nowotwór odbytu a medycyna alternatywna
Leczenie alternatywne nie może wyleczyć raka odbytu. Ale niektóre alternatywne metody leczenia mogą pomóc w radzeniu sobie z efektami ubocznymi leczenia nowotworów. Lekarz może leczyć wiele z działań niepożądanych, ale czasami leki nie wystarczą. Alternatywne zabiegi mogą stanowić uzupełnienie zabiegów lekarskich i mogą zapewnić dodatkowy komfort.
Opcje dla typowych skutków ubocznych obejmują:
- niepokój – masaż, medytacja, hipnoza, muzykoterapia, ćwiczenia lub techniki relaksacyjne,
- zmęczenie – delikatne ćwiczenia lub tai chi,
- nudności – akupunktura, hipnoza lub muzykoterapia,
- ból – akupunktura, masaż, muzykoterapia lub hipnoza,
- problemy ze snem – techniki jogi lub relaksacji.
Chociaż opcje te są ogólnie bezpieczne, najpierw należy porozmawiać z lekarzem, aby upewnić się, że alternatywne opcje leczenia nie będą zakłócać procesu leczenia.
Radzenie sobie z diagnozą i wsparcie
Diagnoza raka może być przytłaczająca i przerażająca. Możesz pomóc sobie poczuć większą kontrolę poprzez branie aktywnego udziału w opiece zdrowotnej. Aby sobie pomóc, warto skorzystać z wybranych porad:
- Dowiedz się wystarczająco dużo o nowotworze odbytu, aby podejmować decyzje dotyczące leczenia. Zapytaj swojego lekarza o stadium raka, opcje leczenia i jeśli chcesz, o prognozy. Gdy dowiesz się więcej, możesz mieć większą pewność w podejmowaniu decyzji dotyczących leczenia.
- Utrzymaj bliskich przyjaciół i rodzinę. Utrzymywanie bliskich relacji z innymi ludźmi pomoże ci poradzić sobie z chorobą. Przyjaciele i rodzina mogą zapewnić ci praktyczne wsparcie, takie jak pomoc w opiece nad domem, jeśli jesteś w szpitalu. Mogą też służyć jako wsparcie emocjonalne, gdy czujesz się przytłoczony.
- Znajdź dobrego słuchacza, z którym możesz porozmawiać o swoich nadziejach i obawach. Może to być przyjaciel lub członek rodziny. Pomocna może być także troska i zrozumienie doradcy, pracownika socjalnego, księdza lub grupy wsparcia.
Przygotowanie się do wizyty u lekarza
Umów się na wizytę u swojego lekarza rodzinnego, jeśli masz jakiekolwiek objawy, które Cię niepokoją. Jeśli lekarz uważa, że masz nowotwór odbytu, możesz zostać skierowany do chirurga lub specjalisty, który leczy choroby przewodu pokarmowego – gastroenterologa. Po postawieniu diagnozy, możesz również zostać skierowany do lekarza, który specjalizuje się w leczeniu nowotworów, czyli onkologa. Dobrze jest się odpowiednio przygotować do wizyty.
- Pamiętaj o wszelkich ograniczeniach przed spotkaniem. W momencie, w którym się umawiasz, pamiętaj, aby zapytać, czy jest coś, co musisz zrobić z wyprzedzeniem, na przykład ograniczyć dietę.
- Zapisz objawy, których doświadczasz, w tym wszelkie, które nawet mogą wydawać się niezwiązane z powodem, dla którego zaplanowałeś spotkanie.
- Zapisz kluczowe dane osobowe, jak i spisz ostatnie istotne zmiany w życiu.
- Zrób listę wszystkich leków, witamin i suplementów, które regularnie stosujesz.
- Zabierz ze sobą członka rodziny lub przyjaciela. Czasami może być trudno zapamiętać wszystkie informacje dostarczone podczas spotkania. Ktoś, kto Ci towarzyszy, może zapamiętać coś, co przegapiłeś lub zapomniałeś.
- Wypisz pytania, jakie chcesz zadać lekarzowi.
Twój czas spędzony z lekarzem jest ograniczony, dlatego przygotowanie listy pytań może pomóc Ci w maksymalnym wykorzystaniu wizyty. Lista pytań powinna być ułożona od najważniejszych do najmniej ważnych. W przypadku raka odbytu podstawowe pytania, które należy zadać lekarzowi, obejmują:
- Jakie jest stadium mojej choroby?
- Jakie inne badania są potrzebne?
- Jakie są moje opcje leczenia?
- Czy jest jeden zabieg, który jest najlepszy dla mojego typu i stadium raka?
- Jakie są potencjalne skutki uboczne każdego leczenia?
- Czy powinienem prosić o drugą opinię? Czy uzyskać nazwiska polecanych przez lekarza specjalistów?
- Czy kwalifikuję się do badań klinicznych?
- Co zadecyduje, czy powinienem zaplanować wizytę kontrolną?
Lekarz z pewnością zada Ci kilka pytań, wśród których mogą się znaleźć:
- Kiedy zacząłeś odczuwać objawy?
- Czy twoje objawy były ciągłe czy sporadyczne?
- Jak poważne są twoje objawy?
- Co, jeśli w ogóle, poprawia objawy?
- Co, jeśli w ogóle, wydaje się pogarszać twoje objawy?
