Świerzb to choroba zakaźna skóry, objawiająca się uporczywym swędzeniem i widocznymi zmianami dermatologicznymi, powodowanymi przez roztocze (Sarcoptes hominis, Sarcoptes scabiei). W miejscach infekcji świerzbowcem ludzkim na skórze pojawiają się widoczne przeczosy, grudki i plamy. Intensywne swędzenie powoduje chęć drapania, które szczególnie nasilać się może w trakcie snu. Poniżej przedstawiamy najważniejsze informacje na temat objawów świerzbu, przyczyn infekcji oraz sposobów jego leczenia.
Świerzb jest zaraźliwy i szybko rozprzestrzenia się poprzez bliski kontakt fizyczny w rodzinie, grupie dzieci, klasie szkolnej, domu opieki lub więzieniu. Ponieważ infekcja szybko się przenosi, lekarze często zalecają leczenie całych rodzin lub grup kontaktowych.
Tego rodzaju chorobę skóry można leczyć dość łatwo, jednak wymaga ono działań systematycznych, zapobiegających powrotowi infekcji. Leki stosowane na skórę zabijają roztocza, które powodują zmiany chorobowe. Bardzo często jednak możliwe jest utrzymanie odczuwania swędzenia jeszcze przez kilka tygodni po leczeniu.
Objawy świerzbu
Objawy infekcji obejmują głównie swędzenie, często ciężkie i zwykle gorsze w nocy, a także cienkie, nieregularne ślady, składające się z małych pęcherzyków lub nierówności na skórze. Zmiany skórne zwykle pojawiają się w fałdach skóry. Dotykać mogą one prawie wszystkich części ciała, u dorosłych i starszych dzieci świerzb najczęściej występuje:
- między palcami,
- pod pachami,
- wokół talii,
- wzdłuż wewnętrznej strony nadgarstków,
- wewnętrznych stronach łokci,
- podeszwach stóp,
- wokół piersi,
- w obszarze narządów płciowych,
- pośladkach,
- kolanach.
U niemowląt i małych dzieci często spotykane miejsca infekcji obejmują:
- skórę głowy,
- dłonie,
- podeszwy stóp.
W przypadku wcześniejszego przechodzenia choroby, objawy mogą pojawić się w ciągu kilku dni po infekcji. Jeśli nigdy wcześniej nie doświadczyło się tej choroby skóry, może minąć nawet sześć tygodni, zanim pojawią się pierwsze objawy. W tym czasie można jednak być nosicielem i zarażać innych.
Kiedy iść do lekarza?
Skontaktuj się z lekarzem, jeśli zauważysz objawy przedmiotowe i podmiotowe, które mogą wskazywać na świerzb.
Wiele schorzeń skóry, takich jak zapalenie skóry lub egzema, wiąże się ze swędzeniem i niewielkimi zmianami na skórze. Lekarz może pomóc ustalić dokładną przyczynę i upewnić się, że otrzyma się odpowiednie środki lecznicze. Kąpiele i preparaty dostępne bez recepty mogą złagodzić swędzenie, ale zwykle nie wyeliminują świerzbu.
Przyczyny świerzbu
Roztocza, które powodują świerzb u ludzi, są mikroskopijnej wielkości. Samica roztocza tuż pod naskórkiem tworzy tunel, w którym gromadzi jaja. Po wylęgnięciu z jaj, larwy roztoczy przenoszą się na powierzchnię skóry, gdzie dojrzewają i mogą przenosić się na inne obszary skóry lub na skórę innych ludzi. Uczucie swędzenia wynika z reakcji alergicznej organizmu na roztocza, jaja i ich odpady. Bliski kontakt fizyczny i rzadziej dzielenie odzieży lub pościeli z osobą zakażoną, może rozprzestrzeniać roztocza.
Ludzie i zwierzęta są dotykani infekcjami odrębnych gatunków roztoczy. Każdy gatunek preferuje jeden określony typ żywiciela i nie żyje długo, poza preferowanym gospodarzem. Ludzie mogą cierpieć z powodu tymczasowej reakcji skórnej, w wyniku kontaktu z roztoczami zwierząt, ale z tego źródła raczej nie rozwija się długotrwała choroba.
Świerzb a możliwe komplikacje
Silne drapanie może powodować uszkodzenia skóry i wtórne zakażenia bakteryjne, takie jak liszajec. Jest on powierzchniowym zakażeniem, wywoływanym najczęściej przez bakterie gronkowca lub sporadycznie paciorkowca.
Bardziej dotkliwa forma świerzbu, nazywana świerzbem norweskim, może występować u niektórych osób z grupy wysokiego ryzyka, w tym osób:
- z przewlekłymi schorzeniami, które osłabiają układ odpornościowy, takimi jak HIV lub białaczka,
- przewlekle i poważnie chorych, np. przebywających w szpitalach lub placówkach opiekuńczych,
- w podeszłym wieku, często przebywających w domach opieki.
Świerzb norweski powoduje, że skóra staje się twarda i łuszcząca się, występując na dużych obszarach ciała. Stanowi ona poważną chorobę zakaźną i może być trudna do wyleczenia.
Najczęściej, osoba ze świerzbem ma około 10 do 15 roztoczy. Tymczasem osoba cierpiąca na świerzb norweski może być zarażona milionami roztoczy.
Zapobieganie infekcji świerzbem
Aby zapobiec ponownemu zakażeniu oraz rozprzestrzenianiu się roztoczy na inne osoby, poleca się wykonać następujące kroki:
- Należy używać gorącej wody z mydłem, aby wyprać całą odzież, ręczniki i pościel w ciągu trzech dni przed rozpoczęciem leczenia. Całość należy wysuszyć w wysokiej temperaturze lub wyprasować.
- Poleca się umieszczenie przedmiotów, których nie można myć, w zapieczętowanej plastikowej torbie i pozostawienie jej na przykład w garażu, na kilka tygodni. Roztocza zginą po kilku dniach bez jedzenia.
Diagnoza świerzbu
Aby zdiagnozować świerzb, lekarz bada skórę, szukając oznak roztoczy, w tym charakterystycznych śladów. Kiedy zlokalizuje obszary z roztoczami, może pobrać fragment obszaru skóry w celu zbadania pod mikroskopem. Badanie mikroskopowe może określić obecność roztoczy lub ich jaj.
Leczenie świerzbu
Leczenie świerzbu polega na eliminacji roztoczy lekami. Kilka najczęściej stosowanych kremów i balsamów dostępnych jest na receptę.
Lekarz najprawdopodobniej zaleci stosowanie leku na całe ciało, od szyi w dół i pozostawienie na co najmniej na osiem do dziesięciu godzin. Niektóre zabiegi wymagają drugiej aplikacji, szczególnie gdy pojawią się nowe ogniska infekcji i wysypka.
Ponieważ świerzb rozprzestrzenia się bardzo, lekarz prawdopodobnie zaleci leczenie wszystkim domownikom i innym bliskim, nawet jeśli nie wykazują oni żadnych śladów infekcji.
Leki powszechnie przepisywane do leczenia tej infekcyjnej choroby skóry:
- Krem z permetryną – stanowi on miejscowo stosowany krem, zawierający substancje chemiczne, które zabijają świerzbowce i ich jaja. Jest ogólnie uważany za bezpieczny dla dorosłych, kobiet w ciąży i dzieci w wieku od 2 miesięcy i starszych.
- Balsam Lindane – chemiczny środek leczniczy zalecany tylko dla osób, które nie tolerują innych zatwierdzonych metod leczenia lub dla których inne metody leczenia nie działały. Ten lek nie jest bezpieczny dla dzieci w wieku poniżej 10 lat, kobiet w ciąży lub karmiących piersią lub osób o wadze mniejszej niż 50 kilogramów.
- Krotamiton (Eurax) – lek jest dostępny jako krem lub balsam. Stosuje się go raz dziennie przez dwa dni. Bezpieczeństwo tego leku nie zostało zbadane u dzieci, osób dorosłych w wieku 65 lat i starszych oraz kobiet w ciąży lub karmiących piersią. Podczas stosowania krotamitonu zgłaszano częste niepowodzenie leczenia.
- Iwermektyna (Stromectol) – lekarze mogą przepisać ten doustny lek dla osób z osłabionym układem odpornościowym, które mają świerzb norweski lub dla ludzi, którzy nie reagują na płyny i kremy na receptę. Leku tego nie zaleca się kobietom w ciąży lub karmiącym oraz dzieciom o wadze mniejszej niż 15 kilogramów.
Chociaż powyższe leki dość szybko eliminują przyczynę infekcji, może się okazać, że swędzenie nie zmniejsza się całkowicie jeszcze przez kilka tygodni. Lekarze mogą przepisać inne leki miejscowe, takie jak związki siarki w wazelinie, dla osób, które nie reagują na powyższe leki lub nie mogą z nich korzystać.
Domowe sposoby na świerzb
Do leczenia infekcji tego rodzaju często poleca się stosować olejek z drzewa herbacianego, olejek cynamonowy oraz olejek lawendowy. Można je stosować do przygotowania różnych smarowideł na bazie wody i miodu, a następnie wykorzystywać na zainfekowanych obszarach skóry. Olejki sprawdzają się również doskonale jako dodatek do kąpieli.
Niektóre źródła zalecają zastosowanie naparów ziołowych, m.in. z piołunu, tymianku, babki lancetowatej, a także kminku zwyczajnego lub wrotycza. Jednym z najstarszych domowych sposobów na zwalczenie infekcji jest także stosowanie okładów z octem.
Zalecany styl życia i domowe środki zaradcze
Świąd może utrzymywać się przez jakiś czas po zastosowaniu leków likwidujących przyczyny choroby. Poniższe kroki mogą pomóc ci znaleźć ulgę w swędzeniu:
- Ochłódź i mocz skórę – Moczenie w chłodnej wodzie, wodzie owsianej lub stosowanie chłodnego, wilgotnego ręcznika na podrażnione obszary skóry może zminimalizować uciążliwe swędzenie.
- Zastosuj balsam kojący – Balsam z kalaminą jest dostępny bez recepty i może skutecznie łagodzić ból oraz uciążliwe swędzenie niewielkich podrażnień skóry.
- Zastosuj leki przeciwhistaminowe – Zgodnie z sugestią lekarza może się okazać, że dostępne bez recepty leki przeciwhistaminowe mogą skutecznie łagodzić objawy alergiczne wywołane przez świerzb.
Źródła
Oyelami OA, et al. (2009). Preliminary study of effectiveness of aloe vera in scabies treatment. DOI: 10.1002/ptr.2614
Crusted scabies. (2016). rarediseases.info.nih.gov/diseases/12151/crusted-scabies
Marcuse EK. (1982). The burrow ink test for scabies. pediatrics.aappublications.org/content/69/4/457
Chen ZZ, et al. (2014). Studies on the acaricidal mechanism of the active components from neem (Azadirachta indica) oil against Sarcoptes scabiei var. cuniculi. DOI: 10.1016/j.vetpar.2014.05.040
Pasay C, et al. (2010). Acaricidal activity of eugenol based compounds against scabies mites. DOI: 10.1371/journal.pone.0012079
Scabies. (n.d.). aad.org/public/diseases/contagious-skin-diseases/scabies
Thomas J, et al. (2016). Therapeutic potential of tea tree oil for scabies. DOI: 10.4269/ajtmh.14-0515
Lymphatic filariasis. (n.d.). who.int/lymphatic_filariasis/epidemiology/scabies/en/
Scabies frequently asked questions (FAQs). (2019). cdc.gov/parasites/scabies/gen_info/faqs.html
