Yerba mate – Właściwości, działanie i opinie

Od wielu lat słyszymy o licznych korzyściach zdrowotnych ze stosowania zielonej herbaty, czystka, guarany czy zielonej kawy. Wpływają one na wzmocnienie układu odpornościowego, przyspieszają odchudzanie, zwiększają zdolności umysłowe i wiele innych. Coraz częściej w tym kontekście pojawia się także temat herbaty z ostrokrzewu paragwajskiego, bliżej znanego jako yerba mate. W niniejszym artykule przedstawiamy, czym się charakteryzuje i jakie może zapewnić nam właściwości, a także w jaki sposób ją spożywać i kiedy jej lepiej unikać.  

Yerba mate to napój powstający z ostrokrzewu paragwajskiego, podobny nieco swoim działaniem i smakiem do herbaty. Tradycyjnie spożywa się ją w Ameryce Południowej, gdzie nazywana jest „herbatą bogów”. W Argentynie uznawana jest nawet za napój narodowy. Z wielu różnych powodów zyskuje również popularność praktycznie na całym świecie, szczególnie wśród fanów zdrowego stylu życia. W 1964 roku Instytut Pasteura odkrył, że ostrokrzew paragwajski zawiera wiele z niezbędnych do życia składników aktywnych, co potwierdziło jej istotny wpływ na ochronę zdrowia.

Czym jest yerba mate

Ostrokrzew paragwajski to gatunek rośliny z rodziny ostrokrzewowatych (łac. Aquifoliaceae), o nazwie botanicznej Ilex paraguariensis A. Yerba mate wytwarza się z suszonych liści tej wiecznie zielonej rośliny. Kiedy rośnie dziko, to przybiera kształt okrągłego drzewa. W uprawie przyjmuje zwykle kształt małego wielopoziomowego krzewu, dzięki czemu możliwe jest pozyskiwanie lepszej jakości liści. Roślina ta wymaga specyficznych warunków, zarówno jeśli chodzi o klimat, jak i o glebę. Komercyjnie uprawia się ją jedynie w stosunkowo małych regionach Argentyny, Paragwaju oraz Brazylii.

Yerba mate zawiera niewiele mniejszą ilość kofeiny, niż znacznie bardziej popularna kawa czy czarna herbata. Dzięki temu jest dobrym wyborem, jako naturalny środek na wzmocnienie energii, a także źródło 196 aktywnych związków, w tym przeciwutleniaczy, minerałów oraz witamin. Dla porównania, zielona herbata posiada ok. 144 tego rodzaju aktywne związki. Ostrokrzew paragwajski zawiera także liczne aminokwasy, a także cechuje się wysokim poziom polifenoli, porównywanym często do ziela czystka. Dzięki tym właściwościom doskonale wpływa na ogólną kondycję zdrowia i zapewnia znacznie lepsze samopoczucie. Poznajmy zatem bliżej właściwości i działanie tego niezwykłego napoju rodem z Ameryki Południowej.

Yerba mate – Właściwości i działanie

Korzyści zdrowotne ze stosowania yerba mate są dość szerokie i obejmują m.in. leczenie oraz zapobieganie chorobom nowotworowym, wspomaganie układu odpornościowego czy redukcję złego cholesterolu. Co więcej, jest naturalnym źródłem energii, która uwalniana jest w bardziej zrównoważony sposób, niż przy innych źródłach kofeiny. Poniżej przedstawiamy najważniejsze właściwości ostrokrzewu paragwajskiego, które zostały udowodnione naukowo.

1. Stymulacja systemu odpornościowego organizmu
   

Poza polifenolami liście herbaty yerba mate zawierają również saponiny. Saponiny to fitochemikalia lub klasa związków chemicznych, które występują w wielu gatunkach roślin. Mają one korzystny wpływ na poziom cholesterolu we krwi, zapewniają skuteczniejszą ochronę przed chorobami nowotworowymi oraz utrzymują zdrowie kości. Uznano również, że w specyficzny sposób stymulują układ odpornościowy, a także pomagają organizmowi chronić się przed wieloma rodzajami infekcji i chorób. Wykazują również znaczące właściwości przeciwzapalne, podobne do efektów działania czystka.

Picie herbaty z ostrokrzewu paragwajskiego to doskonały sposób na zwiększenie ilości spożywanych substancji fitochemicznych, które zapewnić mogą lepsze zdrowie i samopoczucie. Może ono również dostarczać również wielu cennych składników odżywczych, jak również wzmacnia system obronny organizmu.

2. Zwiększanie dawki ważnych składników odżywczych

Ostrokrzew paragwajski zawiera witaminę A, witaminę C, witaminę E, witaminę B1 oraz witaminę B2, a także kompleks niacyny B3 oraz witaminę B5. Co więcej, zawiera ona również wiele niezbędnych minerałów, m.in. wapń, mangan, żelazo, selen, potas, magnez, fosfor oraz cynk. Zawiera także takie związki sprzyjające utrzymaniu zdrowia jak karoten, kwasy tłuszczowe, chlorofil, a także flawonole, polifenole, inozytol, garbniki oraz co najmniej 15 aminokwasów.

Może to się wydawać nieprawdopodobne, że tyle składników odżywczych można uzyskać z kubka tej niezwykłej herbaty, ale to prawda. Niewiele jest napojów, które mogą pochwalić się tak długą listą składników odżywczych wspierających nasze zdrowie.

3. Wspomaganie leczenia raka okrężnicy

W 2011 roku przeprowadzono badanie, z którego wynika, że yerba mate wykazuje znaczące właściwości przeciwzapalne oraz przeciwnowotworowe. Badanie to wykazało również, że obecne w ostrokrzewie paragwajskim pochodne kwasu kofeoilochinowego CQA mogą skutecznie wspomagać leczenie nowotworu. Naukowcy odkryli, że komórki rakowe in vitro ginęły po ekspozycji na bioaktywne związki znajdujące się w herbacie yerba mate. Ponieważ badacze zwiększyli stężenie kwasu kofeoilochinowego CQA, mogły obumierać w wyniku procesu apoptozy. Związki pochodne kofeiny zmniejszają także poziom ogólnego stanu zapalnego, dzięki czemu wykazują silne działanie profilaktyczne i ochronne.

4. Wpływ na zmniejszanie poziomu cholesterolu

Badania wykazały, że regularne stosowanie yerba mate może w naturalny sposób poprawić poziom lipidów w surowicy krwi, co pozwala obniżyć nadmierny poziom cholesterolu. W Journal of Agricultural and Food Chemistry opublikowano wyniki badania, z którego wynika, iż ostrokrzew paragwajski skutecznie wpływa na obniżenie poziomu złego cholesterolu LDL u zdrowych pacjentów z dyslipidemią, czyli z wysokim poziomem cholesterolu lub trójglicerydów, albo obu na raz. Pacjenci nie mieli przy tym żadnych innych istotnych dolegliwości. Zauważono także, że dodatkowo yerba mate zmniejsza wpływa na stężenie cholesterolu LDL u osób stosujących statynę. Wiadomo dość powszechnie, że redukcja poziomu złego cholesterolu w organizmie zmniejsza ryzyko różnych chorób układu sercowo-naczyniowego.

5. Wspieranie zdrowego odchudzania

Liście oraz łodygi yerba mate zawierają złożoną kolekcję cennych związków aktywnych, głównie kwasu ursolowego oraz glikozydów kwasu oleanolowego. Badania przeprowadzone na zwierzętach wykazały również, że saponiny zawarte w herbacie ostrokrzewu paragwajskiego mogą pomóc w zmniejszeniu nadmiernej masy ciała.

Zauważono również, że regularne spożywanie tej wyjątkowej herbaty zwiększa zakres procesu utleniania tłuszczu oraz zwiększa zużycie energii w czasie ćwiczeń. W 2014 przeprowadzono badania, których wyniki opublikowano w Nutrition & Metabolism. Potwierdzono w nich wpływ yerba mate na utrzymanie energii, m.in. w zakresie zwiększania skuteczności ćwiczeń oraz poprawy wyników sportowych.

Inne badanie losowe z podwójnie ślepą próbą wykazało, że suplementacja herbatą yerba mate wpływa pozytywnie na zmniejszenie masy tkanki tłuszczowej, także w okolicach talii. Wykazano jej silne właściwości odchudzające, które jednak nie wywołały znaczących działań niepożądanych. To odkrycie sugeruje, że regularne picie herbaty z ostropestu paragwajskiego może być skutecznym wsparciem w walce z nadwagą. Może być ono w tym zakresie podobnie skuteczne jak działanie zielonej herbaty czy guarany.

Główne zalety i wady stosowania yerba mate

Yerba mate jest chwalona przede wszystkim za to, że ma prawie tyle samo kofeiny co kawa, a także zawiera korzystne fitochemikalia, podobnie jak zielona herbata. Jedna filiżanka herbaty z ostrokrzewu paragwajskiego zawiera ok. 85 mg kofeiny, jednak związek ten nieco mniej intensywnie i dłużej oddziałuje na nasz organizm. Oprócz tego, znaleźć w niej można jeszcze inne naturalne stymulanty, a mianowicie obecną w nasionach kakao teobrominę oraz teofilinę, która zapewnia poranne pobudzenie, bez uczucia roztrzęsienia i negatywnych skutków działania kawy.

Zalety stosowania ostrokrzewu paragwajskiego

• stymulacja ciała i umysłu, a także wywołanie dobrego samopoczucia,
• zmniejszanie wysokiego ciśnienia krwi i poziomu złego cholesterolu, redukowanie ryzyka rozwoju raka jelita grubego oraz cukrzycy typu II, ograniczanie otyłości, zapobieganie osteoporozie, a także naturalne przeczyszczanie, zapobieganie stanom zapalnym oraz infekcjom bakteryjnym,
• dostarczanie cennych przeciwutleniaczy, spowalniających procesy starzenia i rozwój wielu chorób,
• dostarczanie cennych minerałów i związków bioaktywnych,
• promowanie długowieczności.

Wady stosowania ostrokrzewu paragwajskiego

• u niektórych osób może wzbudzić nadwrażliwość na kofeinę,
• picie bardzo gorącej herbaty może być kojarzone z rakiem jamy ustnej (podobnie jak w przypadku każdego innego płynu spożywanego na gorąco).

Cechy wspólne z zieloną herbatą

• wysoki potencjał antyoksydacyjny,
• duże ilości składników mineralnych oraz witamin, w tym potas, mangan, sód, fosfor, azot, a także, witamina A, witamina C, witamina E, itd.,
• wspieranie zdrowia przewodu pokarmowego,
• wpływanie na poprawę procesu trawienia,
• ochrona zdrowia serca,
• wspomaganie obniżenia poziomu złego cholesterolu LDL i nadmiernego ciśnienia krwi,
• zwiększanie zdolności poznawczych oraz zapewnianie jasności umysłu,
• pomoc w regulowaniu poziom glukozy we krwi przy cukrzycy typu II,
• działa przeciwzapalnie,
• wspomaganie odchudzania i zwiększanie metabolizmu tłuszczów,
• działanie przeciwnowotworowe,
• zwiększanie energii,
• wspomaganie zapobiegania osteoporozie.

Jak kupować i jak stosować yerba mate

Herbatę z ostrokrzewu paragwajskiego najlepiej jest kupować w sklepach z ekologiczną żywnością, gdzie możemy zaufać sprawdzonym dostawcom. Najczęściej dostępna jest w postaci suszonych liści, gotowych do zaparzenia torebek lub w postaci butelkowanego zimnego napoju.

Warto unikać palonej herbaty, która może być zbyt bardzo podwędzana, ponieważ będzie ona zawierać wyższy poziom szkodliwych dla zdrowia wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych PAH. Dobrej jakości marki wykorzystują w procesie produkcji efekt  błyskawicznego ogrzania, by ochronić najcenniejsze właściwości przeciwutleniające i wartości odżywcze. Następnie liście ostrokrzewu paragwajskiego są suszone w niskiej temperaturze. Na końcu herbata dojrzewa przez ok. rok w cedrowych pojemnikach. Dzięki temu uzyskuje się gładki, bogaty oraz zrównoważony smak i aromat.

W celu przygotowywania naparu z yerba mate należy wodę lub mleko zagotować, ale nie doprowadzać do wrzenia. Użycie wrzątku spowoduje, że napój będzie miał bardziej gorzki smak. Susz roślinny w ilości ok. jednej łyżeczki wsypujemy do filiżanki i zalewamy gorącym płynem. Herbaty stosujemy nieco mniej, jeśli ma być słabsza, a więcej, jeśli ma być mocniejsza. Yerba mate powinna się zaparzać od ok. 3 do 5 minut. Następnie można ją pić na ciepło lub zimno, dodając czasem cytrynę, miętę, jak również miód lub inny ulubiony naturalny słodzik. Herbatę można przygotować również za pomocą francuskiej prasy, ekspresu do kawy lub dzbanka do herbaty.

Zaparzona yerba mate ma zielonkawy kolor, a także ziemisty i ziołowy aromat. Smak naparu jest raczej łagodny, czasami przyrównywany do naparu z ziół i trawy. Pod tym względem przypomina niektóre gatunki zielonej herbaty. Chociaż zawiera kofeinę oraz garbniki, podobnie jak czarna herbata, jej smak jest mniej cierpki.

Ewentualne efekty uboczne działania yerba mate

Spożywana z umiarem yerba mate jest dla większości ludzi w pełni bezpieczna. Efekty uboczne jej działania najczęściej związane są z działaniem zawartej w niej kofeiny. Bardzo ważne jest, by nie pić jej w dużych ilościach, a także, by nie spożywać jej przed snem. Do najczęściej występujących skutków nieporządnych nadmiernego spożywania kofeiny należą:

• roztrój żołądka,
• kłopoty ze snem, nadmierna nerwowość i pobudzenie,
• uczucie nudności,
• przyspieszone i nieregularne bicie serca,
• szybszy oddech,
• wysokie ciśnienie krwi,
• ból głowy i dzwonienie w uszach.

Jeśli po spożyciu herbaty z ostrokrzewu paragwajskiego wystąpi którykolwiek efekt niepożądany przedawkowania kofeiny, należy zmniejszyć całkowite dzienne spożywanie tej substancji psychoaktywnej.

Yerba mate nie stanowi żadnego zagrożenia dla osób, które piją ją sporadycznie. Jednakże badania pokazują, że osoby, które spożywają przez dłuższy czas spore ilości gorącej herbaty, mogą być narażeni na niektóre choroby nowotworowe, m.in. przełyku, krtani i jamy ustnej. Zagrożenie to wynika z termicznego oddziaływania na błonę śluzową i powodowanie oparzeń. Również palenie tytoniu towarzyszące piciu yerba mate wydaje się zwiększać ryzyko wystąpienia zmian nowotworowych. Jednym z wyjaśnień tego może być fakt, że ostrokrzew paragwajski zawiera wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (PAH), które jak wiadomo, są rakotwórcze. PAH występuje również w dymie papierosowym oraz w wędzonym mięsie.

Co prawda, niektórzy wiążą spożywanie yerba mate ze zwiększonym ryzykiem rozwoju chorób nowotworowych górnej części układu pokarmowego, warto zauważyć pewne zastrzeżenia. Badania wykazały bowiem, że to powiązanie niemalże całkowicie wynika ze spożywania gorącej herbaty. Związane jest z termicznym oddziaływaniem napoju na błonę śluzową i powodowanie oparzeń. Czynnikami potęgującymi to ryzyko jest niewątpliwie palenie papierosów, picie alkoholu, czy też niedobór niektórych składników odżywczych czy niedostateczna higiena jamy ustnej. Potwierdzają to liczne obserwacje populacji w Ameryce Południowej. Dla uniknięcia najpoważniejszych skutków ubocznych najlepszym rozwiązaniem jest po prostu spożywanie ochłodzonej herbaty z ostrokrzewu paragwajskiego.

Nie zaleca się spożywania yerba mate przez dzieci, kobiety w ciąży oraz matki karmiące piersią. Pacjenci, którzy cierpią na wysokie ciśnienie krwi, problemy z krzepliwością krwi, cukrzycę, lęk, alkoholizm lub inne przewlekłe problemy zdrowotne, przed jej włączeniem do codziennej diety zdecydowanie najpierw powinny skonsultować się ze swoim lekarzem. Ogólnie najlepszym rozwiązaniem jest delektowanie się umiarkowaną ilością herbaty, jednakże ważne, by nie miała zbyt wysokiej temperatury. W razie jakichkolwiek wątpliwości zawsze warto konsultować się ze specjalistą.

Podsumowanie

• W badaniach wykazano, że stosowanie ostrokrzewu paragwajskiego pozwala skuteczniej zabijać komórki nowotworowe okrężnicy, a także stymulować układ odpornościowy do działania. Przyczynia się także do zwiększenia dziennego spożycia ważnych dla zdrowia składników odżywczych, jak również wpływa na obniżenie poziomu złego cholesterolu i wspiera proces utraty nadmiernej masy ciała.

• Ostrokrzew paragwajski jest często chwalony za obecność zbliżonej do kawy ilości kofeiny, gdyż jedna filiżanka naparu zawiera ok. 85 mg tego związku. Zawiera również wiele cennych fitoskładników, podobnie jak popularna na całym świecie herbata. O jej wielu właściwościach decydują substancje stymulujące, czyli kofeina, teobromina oraz teofilina. Dzięki temu zapewnia przyjemne poranne przebudzenie, bez efektu rozdrażnienia, który może wywoływać kawa.

• Dobrym pomysłem jest delektowanie się umiarkowaną ilością naparu z yerba mate i nie powinna być spożywana w zbyt wysokiej temperaturze. W razie pytań i wątpliwości odnośnie jej działania zawsze najpierw skonsultować się z lekarzem, a dopiero później włączać ją do codziennej diety. Jest to szczególnie ważne w przypadku osób przewlekle chorych.

• Dzięki większej, w porównaniu do zielonej herbaty, ilości polifenoli oraz innych przeciwutleniaczy ostrokrzew paragwajski może zaoferować skuteczną pomoc w zakresie ogólnej poprawy stanu zdrowia. Zapewnia także umiarkowaną dawkę energetyzującej kofeiny, bez niepożądanego uczucia wewnętrznego rozedrgania. Wiele osób uważa, że korzyści z regularnego stosowania yerba mate znacznie przeważają nad ewentualnymi skutkami ubocznymi. Warto jednak zawsze pamiętać, że kluczem do sukcesu jest zawsze umiar i zdrowy rozsądek.