Brak odporności – Przyczyny i ryzyko

Brak odporności organizmu może wynikać z wielu różnych przyczyn, zarówno wrodzonych, jak i nabytych. Istnieje cały szereg rozmaitych zaburzeń, które mogą ograniczać skuteczność działania układu immunologicznego organizmu. Większość tego rodzaju problemów zdrowotnych wynika jednak z zakłóceń na poziomie komórkowym lub enzymatycznym. Statystycznie ujmując niska odporność wynika najczęściej z zaniedbań w zakresie codziennej higieny, braku właściwej diety i wypoczynku, stresu, uzależnień oraz ograniczonej aktywności fizycznej. Poniżej wskazujemy z czego może wynikać brak odporności, jakie są jej objawy i czynniki ryzyka oraz jak ją wzmocnić.

Układ odpornościowy codziennie broni ludzki organizm przed rozmaitymi zarazkami i mikroorganizmami. Składa się on ze specjalnych komórek, białek, narządów oraz tkanek. W większości przypadków układ odpornościowy doskonale sobie radzi z utrzymaniem zdrowia oraz w zapobieganiem infekcjom. Nie mniej jednak czasami problemy z układem odpornościowym mogą prowadzić do częściej występujących chorób oraz powtarzających się infekcji. Warto zatem dowiedzieć się z czego może wynikać brak odporności organizmu.

Kilka słów o systemie odpornościowym

Układ immunologiczny jest tarczą obronną organizmu przed zakaźnymi bakteriami, wirusami i innymi mikroorganizmami. Poprzez serię kroków, zwanych odpowiedzią immunologiczną, układ odpornościowy atakuje organizmy oraz substancje, które infekują ludzkie ciało i w ten sposób powodują choroby.

Układ odpornościowy składa się z sieci komórek, tkanek oraz narządów, które ze sobą współpracują w celu skutecznej ochrony organizmu. Jednymi z ważnych komórek biorących udział w badaniu są białe krwinki, zwane również leukocytami. Występują one w dwóch podstawowych typach, które łączą się w celu poszukiwania oraz niszczenia organizmów i substancji powodujących choroby.

Leukocyty są produkowane i przechowywane w wielu miejscach w organizmie, w tym w grasicy, śledzionie i szpiku kostnym. Z tego powodu nazywane są narządami limfoidalnymi. W organizmie występują również grudki tkanki limfatycznej, głównie jako węzły chłonne, w których również znajdują się leukocyty.

Leukocyty krążą pomiędzy narządami i węzłami chłonnymi poprzez naczynia limfatyczne i układ krwionośny. Dzięki temu układ odpornościowy działa w skoordynowany sposób, co umożliwia mu monitorowanie organizmu pod kątem obecności zarazków lub innych substancji, które mogą powodować problemy zdrowotne.

Dwa podstawowe typy leukocytów to:

• fagocyty – komórki, które niszczą organizmy inwazyjne,
• limfocyty – komórki, które pozwalają organizmowi zapamiętać i rozpoznawać zarazki, które już odwiedziły organizm. W ten sposób pomagać organizmowi w ich niszczeniu.

Szereg różnych komórek uważa się za fagocyty. Najczęstszym ich typem jest neutrofil, który przede wszystkim zwalcza bakterie. W przypadku, kiedy lekarze obawiają się infekcji bakteryjnej, mogą zlecić pacjentowi badanie krwi. Badanie to ma na celu sprawdzenie, czy u pacjenta występuje zwiększona liczba neutrofili wywołana zakażeniem. Inne typy fagocytów mają swoje własne zadania, aby upewnić się, że organizm odpowiednio reaguje na określony typ zarazków.

Dwa rodzaje limfocytów to limfocyty B i limfocyty T. Limfocyty zaczynają swój żywot w szpiku kostnym. Później albo pozostają tam i dojrzewają do limfocytów B, albo też opuszczają gruczoł grasicy, gdzie dojrzewają do limfocytów T. Limfocyty B i limfocyty T mają oddzielne funkcje. Limfocyty B są jak system wywiadu wojskowego organizmu, poszukujący swoich celów i wysyłający mechanizmy obronne, aby się na nich skoncentrować. Komórki T są jak żołnierze, niszczący intruzów zidentyfikowanych przez system wywiadowczy.

Jak działa układ odpornościowy?

Kiedy wykryte zostaną antygeny, czyli obce substancje, które atakują organizm, kilka typów komórek współpracuje ze sobą w celu ich rozpoznania i zapewnienia właściwej odpowiedzi. Komórki te wyzwalają limfocyty B do produkcji przeciwciał, które są wyspecjalizowanymi białkami blokującymi specyficzne antygeny.

Wytworzone przeciwciała pozostają już w organizmie, w związku z tym, kiedy układ odpornościowy ponownie spotka się z tym antygenem, to przeciwciała już istnieją, więc mogą działać niejako od razu. Tak na przykład, jeśli pacjent zachoruje na ospę wietrzną, to najprawdopodobniej drugi raz w życiu już na nią nie zapadnie.

Znaczenie szczepień w budowaniu odporności

W ten sposób szczepienia zapobiegają niektórych chorobom. Immunizacja wprowadza do organizmu antygen w taki sposób, który nie powoduje choroby, ale pozwala organizmowi wytwarzać przeciwciała. Dzięki temu chronią one organizm przed przyszłymi atakami zarazków i substancji, które powodują konkretne choroby.

Chociaż przeciwciała mogą rozpoznać i zablokować antygen, to bez pomocy nie są w stanie go zniszczyć. Jest to zadanie limfocytów T stanowiących część systemu niszczącego antygeny, które zostały oznakowane przez przeciwciała lub komórki, a następnie zostały zainfekowane lub w jakiś inny sposób zmienione. Niektóre komórki T są nazywane „komórkami zabójczymi”. Komórki T biorą również udział w pomaganiu w sygnalizowaniu innym komórkom (takim jak fagocyty) wykonywania ich zadań.

Przeciwciała mogą również neutralizować toksyny – substancje trujące i szkodliwe, wytwarzane przez różne organizmy lub nabywane ze środowiska. Przeciwciała mogą również aktywować grupę białek, które są również częścią układu odpornościowego. Uzupełnienie to pomaga zabić bakterie, wirusy, jak i zainfekowane komórki.

Wszystkie te wyspecjalizowane komórki oraz części układu odpornościowego zapewniają ochronę organizmu przed chorobą. Ochrona ta nazywa się odpornością organizmu.

Odporność organizmu – Rodzaje i znaczenie

Ludzki organizm ma trzy rodzaje odporności, a mianowicie wrodzoną, adaptacyjną oraz pasywną. Poniżej przybliżamy informacje o każdej z nich.

Odporność wrodzona

Każdy rodzi się z wrodzoną (lub naturalną) odpornością, czyli z rodzajem ogólnej ochrony. Wiele zarazków, które wpływają na inne gatunki, nie szkodzą ludzkiemu organizmowi. Tak na przykład wirusy powodujące białaczkę u kotów lub u psów nie wpływają na ludzi. Wrodzona odporność działa w obie strony, ponieważ niektóre wirusy powodujące choroby u ludzi (takie jak wirus wywołujący HIV czy AIDS) nie powodują choroby u kotów czy u psów.

Odporność adaptacyjna

Drugim rodzajem ochrony jest odporność adaptacyjna (lub aktywna), która rozwija się przez całe życie. Odporność adaptacyjna obejmuje limfocyty. Ten typ odporności rozwija się w momencie, kiedy organizm jest narażony na choroby lub też, kiedy jest na nie szczepiony.

Odporność pasywna

Odporność pasywna jest „pożyczana” z innego źródła i jest tymczasowa. Tak na przykład przeciwciała w mleku matki dają dziecku tymczasową odporność na choroby, na które narażona była matka. Może to pomóc chronić dziecko przed infekcją w pierwszych latach życia.

Układ odpornościowy każdego człowieka jest inny. Wydaje się, że jedni ludzi w ogóle nie mają infekcji, podczas gdy inni mają je nieustannie. Kiedy ludzie się starzeją, to zazwyczaj stają się odporni na większą liczbę zarazków. Wszystko dlatego, że ich układ odpornościowy wchodzi w kontakt z coraz większą ich liczbą. Dlatego właśnie nastolatki i osoby dorosłe mają tendencję do mniejszej liczby zachorowań na przeziębienie, niż małe dzieci. Wszystko dlatego, że organizmy dorosłych nauczyły się już rozpoznawać i natychmiast atakować wiele wirusów powodujących przeziębienie.

Brak odporności i zaburzenia pracy układu odpornościowego

Brak odporności organizmu wynika z zaburzeń pracy układu odpornościowego, które dzielą się na cztery główne kategorie:

• zaburzenia niedoboru odporności (pierwotne lub nabyte),
• zaburzenia autoimmunologiczne (w których własny układ odpornościowy organizmu atakuje własną tkankę jako substancję obcą),
• zaburzenia alergiczne (w których układ odpornościowy reaguje nadmiernie w odpowiedzi na antygen),
• nowotwory układu odpornościowego.

Zaburzenia upośledzenia odporności

Niedobory odporności występują w momencie, kiedy brakuje części układu odpornościowego lub też nie działa on prawidłowo. Niektóre osoby rodzą się z niedoborem odporności (znanym jako pierwotne niedobory odporności), chociaż objawy choroby mogą nie pojawić się do końca życia. Niedobory odporności mogą być również nabyte przez zakażenie lub też powstać przez leki (są one czasami nazywane wtórnymi niedoborami odporności).

Pierwotny brak odporności

Niedobory odporności mogą wpływać na limfocyty B, limfocyty T lub fagocyty. Poniżej wskazujemy na przykłady pierwotnych niedoborów odporności, które mogą mieć wpływ na dzieci i młodzież:

• Niedobór IgA jest najczęstszym zaburzeniem niedoboru odporności. IgA to immunoglobulina występująca głównie w ślinie i innych płynach ustrojowych, które pomagają chronić wejścia do organizmu. Niedobór IgA jest zaburzeniem, w którym organizm nie wytwarza wystarczającej ilości przeciwciała IgA. Pacjenci z niedoborem IgA mają skłonność do alergii lub częściej występuje u nich przeziębienie oraz inne infekcji układu oddechowego. Najczęściej stan ten nie jest ciężki.

• Ciężki złożony niedobór odporności (SCID) – Znany jest również jako „choroba chłopca z bańki”. Nazwa ta jest nadana po teksańskim chłopcu z SCID, który żył w wolnej od zarazków plastikowej bańce. SCID jest poważnym zaburzeniem układu odpornościowego, które występuje z powodu braku limfocytów B i T, co sprawia, że zwalczanie infekcji jest prawie niemożliwe.

• Zespół DiGeorge’a (dysplazja grasicy) – Jest to wada wrodzona, w której dzieci rodzą się bez grasicy, i jest to przykładem pierwotnej choroby limfocytów T. Gruczoł grasicy jest miejscem, w którym limfocyty T normalnie dojrzewają.

• Zespół Chediaka-Higashi i przewlekła choroba ziarniniakowa (CGD) – Obejmują niezdolność neutrofili do normalnego funkcjonowania jako fagocyty.

Nabyty brak odporności

Nabyte (lub wtórne) niedobory odporności najczęściej rozwijają się po przebytej chorobie. Chociaż mogą one również być wynikiem niedożywienia, oparzeń lub innych problemów medycznych. Niektóre leki również mogą powodować problemy z funkcjonowaniem układu odpornościowego.

Nabyte (wtórne) niedobory odporności obejmują:

• Zakażenie HIV (wirus ludzkiego niedoboru odporności) lub AIDS (zespół nabytego niedoboru odporności) – Zakażenie to jest chorobą, która powoli i systematycznie niszczy układ odpornościowy. Jest to spowodowane przez wirusa HIV, który usuwa niektóre typy limfocytów zwanych komórkami pomocniczymi. Bez komórek T pomocniczych układ odpornościowy nie jest w stanie obronić organizmu przed normalnie nieszkodliwymi organizmami, które mogą powodować zagrażające życiu zakażenia u osób z AIDS. Noworodki mogą zostać zakażone HIV przez swoje matki podczas pobytu w macicy, podczas procesu porodowego lub podczas karmienia piersią. Ludzie mogą zarażać się wirusem HIV poprzez brak zabezpieczenia w czasie stosunku seksualnego z osobą zakażoną, a także podczas dzielenie się zanieczyszczonymi igłami na leki, sterydy czy też np. wykonywanie tatuaży.

• Niedobory odporności spowodowane lekami – Niektóre leki hamują układ odpornościowy. Jedną z wad chemioterapii w leczeniu nowotworów jest to, że atakuje ona nie tylko komórki nowotworowe, ale także inne szybko rosnące i zdrowe komórki. Zalicza się do nich również te zdrowe komórki, które znajdują się w szpiku kostnym oraz w innych częściach układu odpornościowego. Poza tym, pacjenci z zaburzeniami autoimmunologicznymi lub po przeszczepach narządów mogą wymagać przyjmowania leków immunosupresyjnych. Leki te również mogą zmniejszać zdolność układu odpornościowego do zwalczania infekcji, a tym samym mogą powodować wtórny brak odporności.

Zaburzenia autoimmunologiczne

Przy zaburzeniach autoimmunologicznych układ odpornościowy błędnie atakuje zdrowe narządy oraz tkanki organizmu, ponieważ rozpoznaje je jako intruzy. Choroby autoimmunologiczne obejmują m.in.:

• Toczeń – Jest to przewlekła choroba naznaczona bólem mięśni oraz stawów, a także zapaleniem (nieprawidłowa odpowiedź immunologiczna może również obejmować ataki na nerki i inne narządy).

• Młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów – Jest to choroba, w której układ odpornościowy organizmu działa tak, jakby pewne części ciała (takie jak stawy kolana, ręki czy stopy) były obcą tkanką i dlatego je atakuje.

• Twardzina – Jest to przewlekła choroba autoimmunologiczna, która może prowadzić do zapalenia oraz uszkodzenia skóry, stawów, jak i narządów wewnętrznych.

• Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa – Jest to choroba, która obejmuje zapalenie kręgosłupa oraz stawów, która powoduje ich sztywność oraz ból.

• Młodzieńcze zapalenie skórno-mięśniowe – Jest to zaburzenie oznaczone zapaleniem i uszkodzeniem skóry oraz mięśni.

Zaburzenia alergiczne

Zaburzenia alergiczne występują w momencie, kiedy układ immunologiczny reaguje nadmiernie na ekspozycję na antygeny w środowisku. Substancje, które wywołują takie ataki, nazywane są alergenami. Odpowiedź immunologiczna może powodować objawy, takie jak obrzęk, łzawienie oczu czy kichanie. Co więcej, może to powodować nawet zagrażająca życiu reakcja zwana anafilaksją. Leki zwane przeciwhistaminowymi mogą złagodzić większość tych objawów. Zaburzenia alergiczne obejmują m.in.:

• Astmę – Jest to zaburzenie oddechowe, które może powodować problemy z oddychaniem, często wiąże się z reakcją alergiczną płuc. Jeśli płuca są nadwrażliwe na niektóre alergeny, takie jak pyłki, pleśnie, sierść zwierząt lub roztocza, rurki oddechowe mogą się zwęzić oraz spuchnąć, a to sprawia, że pacjentowi oddycha się z trudem.

• Wypryski – Jest to swędząca wysypka znana również jako atopowe zapalenie skóry. Chociaż niekoniecznie jest to spowodowane reakcją alergiczną, to wyprysk najczęściej występuje u dzieci i nastolatków, którzy mają alergie, katar sienny lub astmę. Może się pojawić również u dzieci, które mają historię tej choroby w rodzinie.

• Alergię – Występuje w kilku typach, które mogą występować najczęściej u dzieci i nastolatki. Zalicza się do nich alergie środowiskowe (na przykład roztocza kurzu), alergie sezonowe (takie jak katar sienny), a także alergie na leki (reakcje na określone leki), jak i alergie pokarmowe (np. na orzechy) oraz alergie na toksyny (na przykład użądlenia pszczół). Te rodzaje to typowe warunki, które zwykle określa się jako alergię.

Nowotwór układu odpornościowego

Nowotwór pojawia się w momencie, kiedy komórki wymykają się spod kontroli. Może on także obejmować komórki układu odpornościowego. Białaczka, która wiąże się z nieprawidłowym przerostem leukocytów, jest najczęstszym nowotworem dziecięcym. Chłoniak obejmuje tkanki limfoidalne i jest również jednym z bardziej powszechnych nowotworów dziecięcych. Przy obecnych metodach leczenia większość przypadków obu typów nowotworów u dzieci i młodzieży jest uleczalna.

Podsumowanie

Chociaż zaburzeniom układu immunologicznego najczęściej nie da się zapobiec, to jednak można pomóc systemowi immunologicznemu dziecka utrzymać się silniej i zwalczać choroby. Wystarczy poinformować o stanie dziecka lekarza i ściśle z nim współpracować. Brak odporności można również bardzo często zwalczać zmieniając codzienne nawyki, np. w zakresie diety, aktywności fizycznej czy też stosowania ziół i suplementów.